توسط : 
معرفی کلی جاده ی هراز
جاده هراز که یکی از زیباترین جاده های دسترسی به شمال کشور است، در عرف راهداری به جاده ی ۷۷ معروف است. تابلوهای نصب شده در مناطق مختلف این جاده، موید این مطلب است. جادهی ۷۷ به دلایل مختلف از قدیم الایام مورد توجه مسافران بوده، به گونه ای که امروزه در تعطیلات نوروز حدود پنج میلیون تردد از این جاده صورت میگیرد.
تاریخی بودن مسیر، نزدیکی نسبی آن، وجود بیش از هفتاد جاذبه ی طبیعی و تاریخی که برخی از آنها دارای رتبه در سطح کشور و فراتر از آن هستند، مانند قله ی دماوند و پارک ملی لار، توجه قدما و پیشینیان و وجود شهرها، روستاها و ییلاقهای بسیار در مسیر، از عوامل توجه مردم در طول تاریخ به این جاده بوده است. اسناد موجود حاکی از آن است که پیشینه ی این راه به قبل از ساسانیان بر می گردد.
در زمان ناصرالدین شاه این راه تعمیر و مرمت شده است. به نقل از خاطرات ناصرالدین شاه، مباشر تعمیر و مرمت این راه حسن علی خان – وزیر فوائد عامه- بوده است که طی سالهای ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۱ هـ. ق انجام شده بود. محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در خصوص چگونگی بنای این راه و ساختن پلها و بندها و سدها در کمال استحکام و به قاعده ی علم هندسه مطالبی بیان کرده و گواهی داده است که از آمل تا دارالخلافه که بیست و هفت فرسخ راه بوده، جا طوری بوده که دو عراده کالکسه بدون تصادف و مزاحمت از کنار همدیگر عبور میکردند و در هیچ قطعه ای هم برای عابران مزاحمتی نبوده.
در این میان شهر آمل به عنوان یکی از شهرهای قدیمی ایران بسیار مورد توجه مورخان و جهانگردان ایرانی و خارجی قرار گرفته و یکی از راه های اصلی دسترسی به این شهر، راه آمل به ری یا جاده ی هراز کنونی بوده است. شمس الدین ابوعبدالله محمدبن ابی بکر المقدسی، جغرافی نویس مشهور از آمل یاد کرده و درباره ی بیمارستان و مسجد قدیمی و مسجد نو در این شهر شرحی نوشته است.
در میان مورخان، جغرافیدانان و جهانگردان ایرانی، ابوالفدا، مولف کتاب تقویم البلدان (متوفی ۷۳۳ ه.ق.)، مهبلی، یاقوت حموی در کتاب المشترک، حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب، سهراب در کتاب عجائب الاقالیم السبعه، اصطخری، حسن ابن اسفندیار صاحب تاریخ طبرستان و محمدحسن خان اعتمادالسلطنه به شرح آمل و نقاط اطراف آن پرداخته اند.
از میان مستشرقان نیز توماس هربرت t(Thome Herbert) هنوی (HanWey)، فریزر (Freser)، ابت (Abbott)، هاسنت لویی رابینو صاحب کتاب مازندران و استارباد، گملین و ملگنوف در سفرنامه ی خود هر کدام به فراخور عبور یا توقف خود در این منطقه مطالبی را بیان کرده اند. که ذکر آنها در این مجال نمی گنجد. در ادامه به معرفی مناطق چهارگانه ای که در مسیر جاده ی ۷۷ یعنی جاده ی هراز واقع شده است، می پردازیم.
اثر طبیعى ملى
پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیر متعارف و غیر قابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی، تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده ها، باید تضمین کننده ی پایداری بهره برداری غیر مصرفی از آنها در طول زمان باشد.
تنها اثر طبیعی ملی ایران که در مسیر جاده ی هراز قرار دارد و دارای شهرت جهانی است، قله ی دماوند است. این قله ی آتشفشانی، مرتفع ترین قله ی آتشفشانی در جهان است و سالانه کوهنوردان بسیاری را از کشورهای مختلف به ایران می کشاند. از میان پارکهای ملی ایران، پارک ملی لار و پارک ملی خجیر در طول این مسیر هستند و مناطق بکر و زیبایی در طول مسیر دیده میشود، مانند منطقه ی حفاظت شده ی هراز، جاجرود و بخشی از منطقه ی حفاظت شده ی البرز مرکزی و مناطق شکار ممنوع.
پارک ملی لار
مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با اهداف حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه های جانوری و رویشگاه های گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی، به عنوان پارک ملی انتخاب می شوند. پارکهای ملی، مکانهای مناسبی برای فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت های مرتبط با بهره برداری های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارکهای ملی، پشتوانه ی قانونی حفاظتی مستحکم تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش بینی شده است.
منطقه حفاظت شده ی لار، بین استانهای تهران و مازندران واقع شده است که در سال ۱۳۵۴ به پارک ملی تبدیل شد. از سال ۱۳۶۱، طبق مصوبه ی شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه ی حفاظت شده اداره می شود و از سال ۱۳۷۰ بعضی از مناطق آن برای شکار و تیراندازی ممنوع اعلام گردید. دریاچه ی بیست کیلومتری لار یکی از مراکز تفریحی این منطقه است. این دشت در هفتاد کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است و از قسمت شمال به کوههای نور، از غرب به خاتون بارگاه و گرمابدر، از قسمت جنوب به لواسانات و از قسمت شرق به کوه دماوند و پلور محدود می شود.
به دلیل وجود کوه ها و ارتفاعات فراوان اطراف این منطقه، بارندگی و نزولات جوی را در این منطقه شاهد هستیم. منطقه ی حفاظت شده ی لار دارای دو اکوسیستم کوهستانی و آبی است. این منطقه دارای انواع گونه های گیاهی و جانوری است که در این میان ماهی قزل آلای خال قرمز که از نادرترین گونه های آبزی جهان است، بر اهمیت این پارک افزوده است. این پارک دارای چشم اندازهای بسیار زیبایی است. چشمه ها و رودخانه های پرآب و زیستگاه های امن در دو سوی این دره ی زیبا، طراوت و جذابیت آن را دوچندان کرده است.
به علت چرای بی رویه، تغییراتی در پوشش گیاهی این منطقه صورت گرفته، ولی به طور کلی پوشش گیاهی آن علفزار است که شامل گنسیان، بوته زارها، پوشش های آلپی و شقایق وحشی است. این دشت از نظر گیاهان دارویی بسیار غنی است که از میان آنها می توان به قارچ، کاسنی، گلپر، آویشن، شیرین بیان، باریجه، چای کوهی، بارهنگ و شنگ اشاره کرد. به دلیل موقعیت ویژه ی کوهستانی و آبی، در این منطقه گونه های حیات وحش جانوری متفاوتی دیده می شود.
از پرندگان این منطقه که به حدود یکصد گونه می رسند. می توان کبک، عقاب، سارگپه، درنا، فلامینگو، دلیجه و کبک دری را نام برد. گونه ای بی همتا از عقاب که عقاب طلایی نام دارد، تنها در این حوزه از ایران زیست می کند و بومی این منطقه است.
عمده ی پستانداران این منطقه کل و بز، قوچ، خرگوش، سمور، میش البرز مرکزی، خرس قهوه ای، پلنگ، گرگ، روباه، گراز و گربه ی وحشی هستند. دوزیستان و خزندگان این منطقه عبارتند از: افعی، افعی دماوندی، افعی البرز، مار، مارمولک، بزمجه، لاکپشت، قورباغه. این منطقه به علت وجود پوشش گیاهی مرتعی و همچنین تنوع زیاد گیاهان و گلها، جهت زنبورداری نیز استفاده می گردد که این کار از اوایل خرداد شروع میشود و تا اواخر شهریور همان سال ادامه دارد.
از این منطقه به علت وجود جاذبه های طبیعی و چشم اندازهای زیبا به عنوان یک منطقه ی اکوتوریستی و تحقیقاتی و جهت انجام پروژه های پژوهشی و آموزشی نیز استفاده می شود که به علت وجود تنوع بسیار در میان گونه های گیاهی و جانوری، مورد توجه مردم و دوستداران طبیعت قرار گرفته است. وجود کوه ها و دریاچه ی لار، باعث شده که این منطقه مورد توجه بسیاری از کوهنوردان و صیادان صید ورزشی ماهی قرار بگیرد. این دره با داشتن هوای پاک و دل انگیز، در روزهای تعطیل جمعیت زیادی را به سوی خود جذب می نماید.
دوستداران ورزش ماهیگیری، هر هفته برای صید ماهی به این دره می آیند. فصل مجاز صید ماهی معمولاً از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهریورماه ادامه می یابد. علاقه مندان به این ورزش با کسب پروانه ی ویژه ی صید روزانه که در ادارات محیط مربوط به صید صادر می شود، می توانند به صید ماهی بپردازند. توضیحات لازم در این خصوص را در بخش معرفی دشت لار ارائه داده ایم.
پارک ملی خجیر
پارک ملی خجیر پس از انتخاب شهر تهران به عنوان پایتخت کشور در زمان قاجاریه با نام های قرق سلطنتی یا شکارگاه سلطنتی تحت حفاظت قرار گرفت که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تصویب شورای انقلاب، اداره ی آن به سازمان حفاظت محیط زیست محول شد و طی مصوبه شماره ی نود تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۶۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست با حدود و ثغور مشخص، به عنوان پارک ملی تعیین گردید.
پوشش گیاهی این منطقه بیشتر شامل این موارد است: بنه، بادام کوهی، ارس، داغداغان، چنار، سپیدار، پده، بید، زالزالک تبریزی، افرا، زبان گنجشک، عرعر، اقاقیا، کاج، تنگرس، تمشک، گز، شیشعان، روناس، زرشک، سوفورا، شیرخشت، سیاه تلو، دغدغک و ارمک.
پستانداران خجیر را کل و بز، قوچ و میش البرز مرکزی، گراز، پلنگ، کفتار، روباه قرمز، شغال، گورکن، گربه ی وحشی و خرگوش تشکیل میدهند. انواع گونه های پرنده اعم از مهاجر آبزی، کنار آبزی و شکاری در این منطقه به چشم می خورد.
از مهمترین خزندگان این منطقه نیز می توان موارد زیر را نام برد: مار کرمی، کورمار دوسر، مار آتشی، مار پلنگی، مار دستی، مار آبی، مارشتری، شترمار، یله مار، تیرمار، سوسنمار، افعی شاخدار ایرانی، افعی کوفی، قورباغه ی معمولی، وزغ سبز و لاک پشت.
منطقه ی حفاظت شده
اراضی به نسبت وسیع، با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند، مناطق حفاظت شده نام دارند. این مناطق، محیطهای مناسبی برای اجرای برنامه های آموزشی و پژوهش های زیست محیطی به شمار می آیند. در مناطق حفاظت شده انجام فعالیت های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.
منطقه ی حفاظت شده ی هراز و رودخانه ی هراز
منطقه ی حفاظت شده ی هراز دارای اقلیم های مدیترانه ای معتدل و نیمه مرطوب سرد است. پوشش گیاهی هراز شامل جنگلهای کم نظیر هیرکانی و مرتع ییلاقی است. از گونه های مهم جانوری منطقه میتوان مرال، شوکا، تشی، گراز، پلنگ، خرس قهوهای، گرگ، بز و پازن، روباه معمولی، سیاه گوش، شغال، کبک، کبک دری، قرقاول و عقاب ماهیگیر را نام برد. موقعیت عمومی این منطقه در مسیر جاده ی ارتباطی آمل – تهران یا همان جاده ی هراز است.
منطقه ی حفاظت شده جاجرود و رودخانه جاجرود
موقعیت جغرافیایی منطقه ی حفاظت شده جاجرود در شرق و شمال شرقی تهران می باشد. این منطقه به صورت حوزه آبخیز نیست، بلکه محدوده ی زیست محیطی است که از شمال به جاده ی سد لتیان و جاده ی رسان، از شرق به ارتفاعات البرز و جاده های فیروز کوه و هراز، از جنوب به جاده خاوران و ارتفاعات حاشیه ی آن و مسگرآباد و از غرب به شهر تهران محدود می شود. پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده جاجرود را خارشتر، گز، تاغ، اسکنبیل، کاروان کش، جغجغه، گون، درمنه، زالزالک، گوجه ی وحشی، زرشک و انجیر تشکیل می دهند.
از پستانداران منطقه میتوان کل و بز، قوچ و میش، آهو، پلنگ، خوک، کاراکال و سیاه گوش را نام برد. پرندگان منطقه را نیز کبک، تیهو، باقرقره، و اردک سرسبز تشکیل می دهند. بلندترین کوه منطقه، آراکوه با ارتفاع بیش از ۲۶۰۰ متر می باشد. این مناطق عمدتاً زیستگاه قوچ و میش بوده و پوشش گیاهی این منطقه به دلیل استفاده ی مفرط دامداران، کیفیت مطلوبی ندارد، ولی در ارتفاعات بالا شامل بادام، بنه و انواع گون می باشد. همچنین کوه های خواسه بال، شش سفید، باجیگره، داردار و سولک، زیستگاه کل و بز می باشند و در کوه های داردار نیز پلنگ مشاهده گردیده است. این کوه ها چشمه های بسیاری را در خود جای داده اند.
منطقه ی حفاظت شده ی واز
منطقه ی حفاظت شده ی واز در جنوب چمستان و لاویج در استان مازندران واقع است. در معرفی روستای گزناسرا و ییلاق های اطراف آن، راه دسترسی به این منطقه آمده است. این منطقه با مساحت ۹۶۴۶ هکتار، در سال ۱۳۸۰ حفاظت شده اعلام شد و دارای اقلیم مرطوب سرد و کوهستانی با رودهای فراوان بوده و از جنگلهای هیرکانی و مراتع ییلاقی پوشیده شده است. گونه های اصلی جانوری منطقه عبارتند از: پلنگ، مرال، شوکا، خرس قهوه ای، سیاه گوش، کبک، شغال، گراز و تشی.
وجود تنوع زیستی بالا، جنگل های کم نظیر هیرکانی، گونه های با ارزش شوکا و مرال و راه های دسترسی مناسب، زمینه ی فعالیت های پژوهشی و گردشگری را در منطقه فراهم ساخته است. تجاوز به عرصه های طبیعی و تخریب اراضی ملی، قاچاق چوب و صید و شکار، مهمترین عوامل تخریب و تهدید این منطقه به شمار می روند.
مناطق شکار ممنوع
در زیستگاه هایی با ویژگی های بارز که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش است و از این رو به حمایت نیاز دارند، شکار برای مدتی محدود و به طور معمول سه تا پنج سال، ممنوع می شود. چنانچه جمعیت جانوری منطقه ای در این دوره ترمیم شود، میتوان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه ی تحت مدیریت تعیین نمود.
راهکار تعیین مناطق شکار ممنوع را می توان پشتوانه ای برای حفاظت از ذخایر طبیعی کشور و نوعی آزمون برای بررسی قابلیت های مناطق، به منظور پیوستن به مجموعه ی مناطق حفاظت شده دانست. منطقه ی شکار ممنوع لار در استان تهران و منطقه ی شکار ممنوع چلاو، امام زاده علی و رزن در استان مازندران، در مسیر جاده ی هراز واقع شده اند.
پناهگاه حیات وحش
پناهگاه ها محدوده هایی با زیستگاه های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی هستند که به منظور حمایت از جمعیت گونه های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها انتخاب می شوند. کمترین وسعت پناهگاه های حیات وحش باید به اندازهای باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آنها را نیز تضمین کند. این مناطق، محیط های مناسبی برای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می آیند. بهره برداری های مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشگری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.
در طول مسیر جاده ی هراز، مراکز اقامتی، رستوران، پمپ بنزین و مجتمع های تفریحی خدماتی بین راهی زیادی وجود دارد .
بخشی از این مسیر در استان تهران و بخش عمده ی آن در استان مازندران واقع شده است. بخش لاریجان به مرکزیت شهر گزنگ که از امامزاده هاشم شروع می شود و تا «پل هر دورود «دوراهی بلده)» ادامه دارد و بخش امامزاده عبداله به مرکزیت امامزاده عبداله که از پل هر دورود (دوراهی بلده) شروع می شود و تا نزدیکی شهر آمل ادامه دارد، دو بخش از شهرستان آمل هستند که بیشترین محدوده ی جغرافیایی این مسیر را در بردارند.
بخش لاریجان خود به دو قسمت بالالاریجان و پایین لاریجان تقسیم می شود. علاوه بر شهرهای رینه و گزنک، حدود ۳۲ روستا هم در بالالاریجان قرار دارند. محدوده ی بالالاریجان از امامزاده هاشم شروع شده و تا تونل وانا ادامه دارد. قسمت پایین لاریجان نیز خود به سه منطقه تقسیم می شود: بهرستاق که از منطقه بایجان شروع شده و تمام روستاهای شرق جادهی هراز را تا سه راهی ،پنجاب که حدود ۱۰ روستا می باشند شامل می شود دلارستاق نیز شامل روستاهای غرب جاده هراز از منطقه ی بایجان تا منطقه ی پنجاب می شود که ۹ روستا را تشکیل می دهد.
نمارستاق که سومین منطقه از قسمت پایین لاریجان بخش لاریجان است شامل ۱۷ روستا در غرب جاده هراز در خروجی پنجاب می شود. بخش امامزاده عبدالله نیز از دو دهستان به نام های چلاو و بالاخیابان لیتکوه تشکیل شده است. دهستان بالا خیابان لیتکوه از روستاهای جهت غرب جاده ی هراز از پل هر دورود (دوراهی بلده) شروع می شود و تا شهر امامزاده عبدالله ادامه دارد. دهستان چلاو نیز روستاهای واقع در همین محدوده ولی در جهت شرق جاده هراز را شامل می شود.
شهرهایی که در این جاده قدیمی و زیبا در استان تهران قرار دارند، جاجرود، بومهن، رودهن و آبعلی هستند و شهرهایی که در استان مازندران واقع شده اند و در مسیر جاده ی هراز دیده می شوند، رینه و گزنک هستند.
به دلیل قرار گرفتن قسمت زیادی از این جاده در مجاورت رودخانه ی هراز، کارگاه های پرورش ماهی زیادی در اطراف این جاده مشغول تولید ماهی قزل آلا و سالامون هستند که آماده ی فروش ماهی زنده و تازه به همراه انواع و اقسام سبزی ها و چاشنی های معطر و خوش طعم به مشتریان خود می باشند.
در فاصله ی بین خرداد ماه تا فصل پاییز به تناسب فصل، در کنار جاده و یا در روستاهای واقع در مسیر، میوه ی نوبرانه ارائه می دهند و می توانید برای طول سفر و یا به عنوان سوغاتی یا خرید سفر از این میوه های تازه با قیمتی مناسب خریداری کنید. عمده ی این میوه ها عبارتند از: گیلاس، آلبالو، زردآلو، قیسی، سیب، گلابی، گردو، انار و خرمالو.
در زمستان به دلیل برف و کولاک سنگین، جاده هراز و خروجی های فرعی آن در برخی از روزها مسدود می شود که علاوه بر اعلام در اخبار مراکز اطلاع رسانی، می توانید از مرکز اطلاعات راه ها باز بودن یا نبودن مسیر را استعلام نمایید. در صورت باز بودن مسیر، فراموش نکنید با توجه به کوهستانی بودن منطقه و متغیر بودن آب وهوا، حتماً تجهیزات ایمنی خودرو را از قبیل بخاری، سوخت کافی، زنجیر چرخ، لاستیک، یخشکن، بیلچه، ضد یخ، پتو و غذای فشرده شده و خشکبار به عنوان ذخیره ی مواقع اضطراری و دیگر موارد ایمنی بررسی کنید تا در راه نمانید.
اهمیت این موضوع در راه های فرعی که از جاده ی هراز جدا می شود، بیشتر نمایان است. پدیده های زمین شناسی از دیگر جاذبه های علمی جاده هراز به شمار می آید. چشمه های آب گرم و چشمه های آب معدنی در طول مسیر، و همچنین پدیده هایی مانند سنگ های آذرین دامنه های کوه پاشوره، دریاچه امامزاده علی و کوه چهل ستون از این قبیل هستند. کوه چهلستون که قبل از روستای آب اسک و تونل تکاور در سمت چپ جاده مشخص است، متشکل از دیواره هایی است که با شیارهای گدازهای دماوند پوشیده شده است.
در این قسمت که در واقع دامنه ی قله دماوند محسوب می شود، تا قدیس هایی از جنس تراورتَن مشاهده می کنید که در نتیجه ی رسوب مواد آهکی ایجاد شده اند. دریاچه امامزاده علی نیز در نتیجه رانش زمین در همین منطقه ایجاد شده است.
مجاورت رودخانه ی خروشان و پر پیچ و خم هراز در طول مسیر با جاده ی اصلی هراز و خروجی های فرعی آن، باعث احداث پل های زیادی در طول مسیر شده است. از شهر رودهن تا شهر آمل چندین پل بزرگ و کوچک بر روی رودخانه هراز و یا در گذرگاه های کوهستانی بنا شده است که از جمله ی آنها میتوان به پل شاهی، پل لاسم، پل نیاک، پل نوا، پل گزنک، پل تفنگاه، پل بایجان، پل دوآب، پل سیاه بیشه، پل لهاش و پل چلاو اشاره نمود.
به دلیل کوهستانی بودن مسیر، در ساخت جاده ی هراز از بهمن گیر و تونل های بسیاری استفاده شده است. تعداد تونل های موجود در طول مسیر از رودهن تا آمل، ۱۵ عدد می باشد که طولانی ترین آنها تونل جدید الاحداث امامزاده هاشم با طول بیش از سه کیلومتر و تونل وانا با بیش از ۱۵۰۰ متر است. هر یک از این تونل ها اسم مخصوص به خود دارد و همگی آنها به ترتیب از سمت آمل به تهران شماره گذاری شده است. نام و شماره ی این تونل ها در ورودی برخی از آنها آمده است.
