جشن های شهریور | آیین‌های فرمانروایی، قدرت معنوی و ستایش ایزد شهریور در فرهنگ ایرانی

جشن های شهریور

شهریورگان

همزمانی روز شهریور با ماه شهریور[1] را که برابر چهارم شهریور در گاهشماری قدیم و همچنین برابر سی­ام امرداد در گاهشماری جدید می­باشد را جشن شهریورگان نام نهاده­اند.[2]

شهریور[3] در اوستا به صورت «خْشَتْرَه وَئیرَیه» آمده است که در زبان فارسی باستان و نیز در زبان اوستایی، «خشثره» یا «خشتره» به معنای فرمانروایی (شایستگی، شهریاری) و «وئیریه» از بن مصدری ور (var) به معنای باور می­باشد؛ بنابراین شهریور (خشتره وئیریه) به معنای فرمانروایی باور (حاکمیت معتبر و شایسته) یا آرمان­شهرداری[4] است.

امشاسپند شهریور در عالم مینوی موکل اقتدار، جلال و شکوه اهورایی است و از جانب اهورامزدا ثروت و سعادت را به مردم ارزانی می­دارد. این امشاسپند در عالم مادی موکل انواع فلزات[5] است و سیم و زر را به گونه ای در میان آدمیان تقسیم می­کند که دیو فتنه و آشوب، فرصت رخنه در زمین را نیابد. (میرفتاح، ۱۳۸۹: ۲۳۰)جشن های شهریور

این امشاسپند مذکر در جهان روحانی نماینده شهریاری خداوند، فر و اقتدار او بوده و در جهان مادی پاسدار فلزات است؛ خشتره وئیریه را از انتزاعی­ترین امشاسپندان دانسته­اند چه آنکه او نمود توانایی، شکوه و قدرت خداست.

شهریورگان، زمانی است که امشاسپند شهریور با سروه (سئورو)[6]، نماد و دیو شهریاری بد و ستمکاری به مبارزه و ستیز برمی­خیزد این جنبه اساطیری شهریورگان می­باشد و البته این زمان، موقع جمع آوری محصولات کشاورزی پاییزی (پیش از ورود ماشین آلات پیشرفته به عرصه کشاورزی معمولاً فصل برداشت محصول بسیار طولانی می­شد و کشاورزان در شهریورماه به پول می­رسیدند) نیز به حساب می­آید. این روز، روز داد و دهش[7] در نزد ایرانیان به شمار می­آمده است.

از سنت­های مرسوم این جشن سفید کردن ظروف فلزی بوده است. لازم به ذکر است که زنان ایرانی برای این جشن جلیقه­هایی داشته اند که روی آن را با سکه تزیین می­کرده­اند. در برخی منابع از شهریورگان به آذر جشن نیز یاد شده است و در اینجا به معنای روزی بوده که آتش نیز می­افروخته اند پس می­توان نتیجه گرفت در اکثر جشن­های ایرانی دو عنصر مقدس آب و آتش هماره وجود داشته­اند.

از دیگر جشن­های مهم شهریورماه می­توان به گاهنبار پیته شهیم اشاره کرد که زمان برگزاری آن را ۲۶ تا ۳۰ شهریور گزارش کرده­اند و روز آخر (سی­ام) به عنوان روز اصلی جشن بوده است. این جشن سومین آیین گاهنباری می­باشد و به یاد سومین گام و مرحله آفرینش آفرینش (زمین) برگزار می­شده و مراسم ویژه این جشن چیدن میوه­های پاییزی بوده است.جشن های شهریورجشن های شهریور

دیگر جشن­های ماه شهریور

طبق گاهشماری قدیم (ماه­های سی روزه) این جشن­ها عبارت بودند از: جشن فغدیه یا فغربه (اول شهریور) که جشن خنک شدن هوا در خوارزم نیز بوده است، جشن کشمین (سوم شهریور) جشن خزان یا مغان[8] (هشتم شهریور) که برخی منابع تاریخ آن را هیجدهم شهریور آورده­اند؛ در برخی شهرهای ایران از جمله دماوند این جشن از جمله جشن­ های کهن می­باشد که با آتش­ افروزی برگزار می­شود، جشن بازار (پانزدهم شهریور) و گویا در این روز بازاری بزرگ و همگانی در سُغد و فرارود باستان برگزار می­شده است.

روز بزرگداشت سالخوردگان (بیست و پنجم شهریور)؛ این مراسم پیشینه­ ی سه هزار ساله دارد و در اصل روز بزرگداشت سالخوردگان بوده و در روزگار دور به نام اشیش وانگ (روز رحمت خدا، اخلاقیات و روان پاک) برگزار میشده است. جشن انار (بیست و نهم شهریور) که برابر با زمان انارچینی بوده است و بالاخره جشن پایان تابستان (سی­ام شهریور)؛ این روز آخرین روز گاهنبار پیته شهیم می­باشد.

جشن های شهریورجشن های شهریورجشن های شهریور

پا ورقی

[1] گل خاص این امشاسپند به روایت بندهش، ریحان (شاسپرغم) می­باشد؛ این گل به معنی تسکین­دهنده غم و روان اندوهناک آدمی است.

[2] در گاهشماری قدیم سال به صورت 12 ماه سی روزه و پنج روز اضافه (پنجه) محاسبه می شده ولی امروزه شش ماهه اول سال، سی و یک روزه می­باشد و از آنجا که با آغاز شهریور پنج ماه سی و یک روزه سال طی شده است بنابراین زمان این جشن به پنج روز جلوتر منتقل می­شود.

[3] شهریور در زبان پهلوی به صورت خشتریور می­باشد.

[4] به احتمال آنچه در فلسفه افلاطون تحت عنوان آرمان شه (اتوپیا) آمده است ریشه در شهریور دارد؛ آرمان­شهر در فلسفه اسلامی نیز به وسیله فارابی مورد بررسی قرار گرفته است.

[5] همچنان که در مبحث سفره هفت سین آمد وجود سکه در سفره هفت سین نماد امشاسپند شهریور می­باشد.

[6] Saurva

[7] فردوسی درباره داد و دهش چنین آورده است:

فریدون فرخ فرشته نبود                ز مشک و ز انبر سرشته نبود

به داد و دهش یافت آن نیکویی        تو داد و دهش کن فریدون تویی

[8] خلف تبریزی: خزان روز هشتم باشد از شهریورماه قدیم و این روز جشن مغان است.