لاریجان | سرزمین چشمه‌ها در سایه‌ی دماوند

لاریجان و لایه های دماوند

 در مازندران در ناحیه شمالی البرز واقع است. از حیث وجود معادن آهن و زغال سنگ بهترین نقطه ی ناحیه ی شمالی کوه های البرز است در این محل به واسطه ی نبودن درخت رگه های آهن و زغال سنگ خوب نمایان و رگه های سنگ آهن دارای سی سانتی متر عرض می باشد.

در قسمتی که رودخانه آبشاری تشکیل می دهد در پنج نقطه رگه های سنگ آهن پیداست که هر یک چهل سانتی متر عرض و یک متر و نیم طول دارد در این ناحیه از قدیم استفاده از کلوخه های آهن انجام می گرفته و اکنون هم کم و بیش استخراج می نمایند. ترتیب استفاده از سنگ های آهنی به این شکل است که در کوره های کوچک تنگه ی لاریجان سنگ آهنی را که به واسطه ی جریان آب از کوه جدا شده است جمع و ذوب می کنند (جغرافیای اقتصادی تألیف کیهان ص۲۵۹-۲۶۰)

لاریجان خاستگاه ورزش کوه نوردی ایران و جهان

رینه به مرکزیت لاریجان به درستی مرکز ثقل کوه نوردی کشور و به نظر من خاستگاه ورزش کوه نوردی ایران و جهان، از زمان افسانه های بسیار دور مهد این ورزش بوده و کوه نوردی در این سرزمین باستانی تولد یافته است از دیگر سو دماوند داستان های حماسی اش با قهرمانانی چون آرش  کمانگیر ، فرانک، فریدون، کاوه ی آهنگر، سام، زال،  پیامبر ایران کهن سال، حضرت زرتشت بخش مهمی از هویت ملی سرزمین آریایی ها به شمار می رود  در افسانه ها آمده است، کیومرث یا آدم ابوالبشر و یا فرزند حضرت ادم ملقب به «گل شاه» نخستین پادشاه پیش دادی، در کوه دماوند سکونت داشته است.

نخستین خدیوی که کشور گشود

                                 سر پادشاهان کیومرث بود

کیومرث شد بر جهان کد خدای

                           نخستین به کوه اندرون ساخت جای

سر تخت و بختش برآمد ز کوه

                                   پلنگینه پوشید خود با گروه

                                                      (فردوسی)

هوشنگ پیش دادی، صاحب اختراع آهن و آتش و بنیان گزار جشن سده، از کوه «هرا = هربرز = البرز» به مناطق جنوبی دریای خزر رفت، دیوان و بدکاران را بکشت و برای خداوند فرشتگان بر قله ی مقدس «هرا» قربانی ها کرد و خداوند را ستایش نمود.جمشید واضع علم طب، مخترع تیر و کمان و بانی جشن نوروز، بر قله ی کوه «هکر» بلندترین تیغ البرز، صد اسب، هزار گاو و ده هزار گوسفند برای ناهید «فرشته نگهبان آب» قربانی نمود.

در سال های ۲۱۰ تا ۲۲۴ هجری قمری (۱۱۷۶ سال پیش تا سال ۲۰۱۱ میلادی) به دستور اسپهبد مازیار حاکم طبرستان (قهرمان مبارزه با سلطه ی تازیان) به منظور پژوهش پیرامون چگونگی داستان فریدون، کاوه آهنگر و ضحاک ماردوش گروهی از کوه نوردان آن روزگار به قله ی دماوند صعود کردند. این صعود مستند بزرگترین و نخستین واقعه ی کوهنوردی جهان است، که می باید به طور حتم در راستای ثبت قله ی دماوند به عنوان نخستین ارثیه ی کوه نوردی جهان اقداماتی جدی به عمل آید و ستمی که تاکنون به این نماد ملی ایران روا رفته برطرف شود.

ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی (ابن فقیه) در سال ۹۰۳ میلادی (سال تالیف کتاب) این مهم ترین واقعه ی کوه نوردی جهان را در کتاب خویش درج نموده است. (کتاب مختصر البلدان، بخش مربوط به ایران ترجمه ی: ح مسعود، ناشر: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران «۹۸» پاییز سال ۱۳۴۹ ۱۱ تا ۱۳، از بخش مقدمه ی مترجم و ص ۱۱۸ و ۱۱۹، این کتاب در شهر دانشگاهی لیدن (کشور هلند) که دارای کتاب خانه معتبری است، نیز به چاپ رسیده است. (لغت نامه دهخدا).

دماوند میراث کوه نوردی جهان.

ده قرن پیش ابودلف خزرجی به قله ی دماوند صعود کرد ولی به قله نرسید.

در قرون وسطا «توماس هربرت» تا چشمه های آب گرم پیش رفت و به روایت استاد عبدالواحد خنجی (گلمن) سیاح معروف که در سال ۱۷۷۱ به ایران و نواحی مازندران مسافرت کرد، گویا به دماوند صعود کرده باشد، زیرا ارتفاع آن را ۶۰۰۰ متر تعیین نمود.

در اواخر قرن هجدهم «ح – گربرت H—GERBERT» اتریشی اولین کسی بود که در شروع کوه نوردی جدید پای بر قله ی دماوند گذاشت و از آن پس صعودهای نو و پشت سر هم و باز هم صعودهای تازه تر.

این ها تمام قبل از این که در تاریخ کوه نوردی دنیا از شهر «شامونیکس» پایتخت امروزی کوه نوردی جهان اسمی برده شود در رینه رخ داده است و تا این جای کار سوابق اجرای برنامه ها کوه نوردی رینه، گوی سبقت از شامونیکس ربوده است. در همین جا بی مناسبت نیست به چند سطر از تاریخ کوه نوردی جهان، آن چنان که ثبت شده اشاره گردد.

«در طی دویست سال پیش هیچ کس حاضر نبود برای پیروزی بر قله ی مون بلان جانش را به خطر اندازد و جایزه یی را که از طرف طبیعی دان سوئیسی «هوراس بندیکت دوساسور – BENDICET DE SAUSSURE» در سال ۱۷۶۰ برای کسی که به این قله پیروز می گردید در نظر گرفته بود برباید، جایزه مزبور به مدت ۲۶ سال تا سال ۱۷۸۶ همچنان دست نخورده و تصرف نشده باقی ماند تا آن که عاقبت شخصی به نام «جاک بالامات JACQUES BALAMAT» و «میشل گ، پاکارد، از شهر «شامونیکس» که طبیب هم بود، به قله ی مون بلان صعود کردند و تقاضای جایزه کردند.

شاهدی بهتر از این نیست، رینه پیش از «شامونیکس» فعال بوده است اما به هر حال نه دماوند نه رینه و نه کوه نوردی ایران آن طور که استحقاق دارند نه تنها به ایرانیان که به جهانیان نیز معرفی نشده اند.

اغلب جهان گردانی که از دامنه های دماوند، چون رینه، اسک، آب گرم و کرنا عبور   کرده اند، در سفرنامه های خود حمل گوگرد و دو سه روزه رفتن به قله را یادآورد شده اند و می دانیم تاریخ شناسایی گوگرد سابقه یی ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ ساله دارد، گمان قرین به یقین چنین است چون بهترین وخالص ترین گوگرد شفاف «گوگرد احمر دماوندی» رأس قله تولید می گردد زایش ورزش کوه نوردی با کشف گوگرد بی ارتباط نیست و کوه نوردی حرفه یی ر لاریجان ۴ تا ۵ هزار سال قدمت دارد و ناصر خسرو دانشمند کوه نورد و

جهان گرد معروف در ده قرن جلوتر حمل آن را از رأس قله کتباً تایید کرده است.

در این قسمت از جهان است که برای اولین بار کوه نوردان حرفه یی گوگرد خالص را از طریق لاریجان و تجار به اقصا نقاط صادر می کرده اند و همین کوه نوردان حرفه یی از قدیم ترین راهنمایان بوده اند که تیم های کوه نوردی را به قله برده و در سال های بعد با هر نفر یا کاروان از کوه نوردان به عنوان پیش قراولان انجام وظیفه نموده اند.

 جسورترین کوه نوردان جهان با قبول رنج فراوان گلمن گربرت، تامسون اوشر، الوی کوتسی، سرهنگ صادق خان قاجار، نایپه ادوارد استک و ژاک دومرگان با یاری دلیرترین کوه مردان لاریجان در هزاره ی قبل بر فرازای این کوه زیبا و وحشی سرود پیروزی سر داده اند و هر کدام روزها و هفته ها مورد پذیرایی آنان قرار داشته اند. هم چنین اولین راهنمای شناخته شده به نام مشهدی قربانعلی در سال ۱۸۶۸ میلادی دو کوه نورد آلمانی به نام های «مور» و «فرش «فیلد» را به قله هدایت کرده است.

حتی بخش مهمی از این صعودها از صعود به قله ی مون بلان و ماترهورن و قلل معروف دیگر و قبل از اشتهار شهر کوهستانی شامونیکس فرانسه به منصبه ی ظهور رسیده است و کمتر نقطه یی از گیتی است، که بتواند در زمینه ی ورزش کوه نوردی دیرین با رینه همسنگی بنماید.

 نتیجه این که لاریجان، از نخستین خاستگاه های کوه نوردی جهان است، نخستین صعودهای تاریخ کوه نوردی دنیا در این خطه از میهن ما به مرحله اجرا در آمده است کوه نوردان حرفه یی و راهنمایان محلی لاریجان در راه شناسایی و معرفی گران کوه دماوند جان فشانی ها کرده اند و حتی کسانی از آنان هم چون فرامرزپور مسئول قرارگاه رینه و پسرش مرتضی فرامرزپور در نهایت فداکاری به هنگام امدادرسانی جان باخته اند.

اولین شب مانی تاریخی جهان کوه نوردی در – ارتفاع ۵۶۷۱ متر در نخستین پناهگاه ها بر بلندای قله ی دماوند انجام گرفته است نخستین صعود زمستانی دنیا به یک قله ی در حدود ۶۰۰۰ متری روی قله دماوند انجام پذیرفته و سرانجام این که لاریجانی های صبور و خاموش در گسترش ورزش کوه نوردی ایران و جهان سهمی اساسی بر عهده داشته اند و دارند و باید که هیأت و گروه های کوه نوردی این شهرستان را برای ایفای نقش سازنده تر یاری نمود.

لاریجان زادگاه ورزش کوه نوردی در این بخش از کره ی خاک است، همان طور که خاستگاه اسطوره های کوه نوردی ایران زمین، گران کوه دماوند و البرز، لاریجان است.

در گذشته کوه نوردی با جسارت و دلاوری های صد ساله اخیر همراه نبوده بیشتر جنبه ی اکتشاف و نوجویی داشته است از همین روی بیشترین صعودها از بی خطرترین جهات از رینه و جبهه ی جنوب انجام می گرفته و هم اکنون نیز قسمت اعظم صعودها از همین محل به اجرا در می آید و در قرون اخیر نیز دماوند نوردی با نام رینه همراه بوده است. ولی کوه نوردان ماجراجو و قهرمان این رشته به دنبال کارهای نو مسیرهای پر خطر را پشت سر

 می گذارند.

 از قدیم الایام، حمل گوگرد خالص از رأس قله، توسط کوه نوردان محلی و حرفه یی انجام می گرفته و هم اینان بوده اند که جهان گردان اهل مکاشفه و کوه نوردان را تا قله همراهی می کرده اند و همیشه تعدادشان بیش از فرد یا کاروان اصلی بوده است.

راهنمایان محلی یا همان کوه نوردان حرفه یی آن چنان تجربه داشته اند که به هنگام خطر به یاری کاروانیان می رفته اند، بارون مینوتولی سفیر دولت پروس در سال ۱۸۶۰ ضمن صعود به قله یادداشت ،نموده، یک نفر از شش راهنمای آنان اظهار داشته اند هفت بار همراه خارجیان به کوه آمده و طبق اظهار مینوتولی، یک کوه نورد انگلیسی همراهشان ناگهان ناپدید شده که یکی از راهنمایان به یاری شتافته وی را از زیر برف نجات داده است. هم چنین وی اظهار داشته، راهنمایان اهل رینه پای خود را در پوست بز پیچیده و چوبدستی بلندی به دست می گرفته اند.

یکی از نویسندگان بزرگ صد سال گذشته (طالبوف) داستانی دارد که کوه نوردان از سخت ترین جبهه یعنی از درهی یخار به قله رفته اند و در این کوه نوردی از نوعی کلنگ کوه نوردی و کفش یخ که توسط کوه نوردان بیگانه به آنان اهدا شده استفاده می کرده اند. اگر چه داستان است و حقیقت ندارد ولی به هر صورت گویای آن است که راهنمایان محلی رینه علاوه بر مهارت در راهنمایی با طریقه ی استفاده از لوازم جدید کوه نوردی نیز آشنایی داشته اند.

قدیم ترین راهنمای شناخته شده دماوند قربان یا قربان علی نام داشته و خانواده فرامرزپور به ویژه علی و فرزندانش از راهنمایان با تجربه و نامدار بوده اند که در راه کمک رسانی به کوه نوردان دیگر کشورها، در برف و کولاک جان باخته اند و نزدیک به ۶۰ سال پیش قهوه خانه ی رضوانی نخستین پناه گاه و امید همه ی کوه نوردان و راهیان منطقه ی لاریجان بوده است. نگارنده نیز به هنگام صعود زمستانی به قله دماوند در سال ۱۳۳۶ همراه با حسین عسکری و حسین حاج کریم با پاها و دستان یخ زده و کمبود مواد غذایی مورد محبت

بی دریغ زنده یاد رضوانی قرار داشتیم همچنین حمزه ی بایه راهنمای پر قدرت که از پیروزمندان صعودهای زمستانی نیز بوده است. (داوود محمدی فر)

لاریجان از نگاه تاریخ

ناحیه ی لاریجان توسط کوه ها و گردنه ها چنان محصور است که به راستی هیچ مهاجمی نمیتوانسته است به آن دسترسی داشته باشد لاریجان قدیم ترین ناحیه ی طبرستان است که فریدون در آن جا تولد یافت ضحاک را زندانی کرد و پادشاه شد.

رینه مرکز آن جای بسیار قشنگی است که از هر طرف نباتات و اشجار مانند مخمل آن را احاطه نموده و بر روی سراشیبی واقع شده سراشیب به قدری تند است که گاه شخص گمان می کند خانه ها و درخت ها خواهند ریخت.

 لاریجانی ها مردمی آرام و بی آزارند اما سربازانی دلیر، خوب و تیراندازانی ماهر، آقا محمدخان درهنگام رویارویی با خطر واقعی، در میان سیاه جامگان لاریجان و توابع آن

 می خوابید و شاه آنان را پیراهن شاه می خواند ولی همین مردم در برابر زور و قلدری انسان هایی هستند مبارز و انتقام جو تاریخ طبرستان گوشه یی از مخالفت مردم لاریجان را با ناهنجاری و رفتار حاکمان بیخرد لاریجان چنین توصیف کرده است.

مردم لاریجان از کفر و بی دینی (با حرب لارجانی) به ستوه آمدند که آن بی دین زنان مردم را به مجلس شراب بردی و به تهور دست و پا و گوش مردم بی گناه را بریدی و زنان را به اسارت بردی و اگر زن ها در آن نفرت نمودندی، آن ها را به عنف به نکاح غلامان درآوردندی، تا اتفاقاً در نخجیر حوالی لار، غلامان او را تنها یافتند و از اسب به پایین کشیدند و دست و پای او را بریده و بگریختند و لارجان از ظلم آن ملعون خلاصی یافت.

هم چنین مردم لاریجان، در انقلاب مشروطیت در صحنه مبارزات ملی حضور داشتند از آزادی و دموکراسی دفاع می کردند عدول از قانون اساسی را بی پاسخ نمی گذاشتند و حتا تا جایی جلو می رفتند که به رییس مجلس شورای ملی تکلیف استعفا می نمودند. درباره ی این چنین اعتراض ها، احتشام السلطنه در خاطرات خود متن قاطع نامه یی را به رشته تحریر درآورده است که ۵۲ انجمن و اتحادیه ی صدر مشروطیت ذیل آن را امضا نموده اند از جمله در ردیف شماره ی ۴۳ انجمن اتحادیه ی لاریجان.

متن قطع نامه:

تکلیف استعفا از ریاست مجلس:

از طرف عموم ملت!! خاطر مبارک مسبوق است، که این تغییر ،وضع یعنی مشروطیت ،ایران اساسش بر قانون مقدس اساسی است که با کرورها اتلاف ثروت و جریان خون های پاک! فرزندان رشید ایران به دست آورده است…. هر کس بدون استثنا مخالفت  با اصول آن نماید، بر تمام ابنای ایران واجب و لازم است که با تمام قوا حتی نثار جان و مال آن متخلف متمرد را به جزا و سزا برسانند و می دانید که سوء اعمال و افعال جناب عالی همه ضد با قانون اساسی ماها است…

سه روز قبل یکی از افراد ملت را که حق نظارت به مجلس مقدس دارد و اعتراض حقه ی خود را به یکی از وکلا نموده و جناب عالی که ریس هیات مقننه و حافظ قانون بودید، حکم به حبس آن نمودید و مقصر سی کرور نفوس ایرانید و باید بدون تامل و اهمال، محترمانه استعفا دهید والا ملت به تکالیف خود عمل خواهد نمود ۲۵ شهر صفر المظفر ۱۳۲۶ قمری.

امضاء از طرف نمایندگان انجمن های محترم تهران

منطقه ی لاریجان در ادوار مختلف تاریخ ضمن آن که مردان جنگ اوری داشت به دلیل راه های دشوار و داشتن دژهای محکم خود از شهرتی زیاد برخوردار و مورد توجه بوده است.

یکی از سرداران لاریجان (اسفار یا اسپار پسر شیرویه) بود که با نمایش دلاوریهای فراوان نامی یافت سردار بزرگی شد، که در جنگ با ماکان کاکی و کشتن حسن بن قاسم و درهم کوفتن توان مندی زیدیان علوی، به فرمانروایی آن خاندان پایان داد با چیرگی بر آمل پرچم سیاه سامانیان را برافراشت و فرمانروای طبرستان شد و سپس گرگان و ری را به چنگ آورد.

در جلد دوم تاریخ علاءالدین عطاملک جوینی آمده است، که سلطان محمد خوارزم شاه ترکان خاتون را با حرم ها به قلاع لاریجان و ایلال فرستاد عباس اقبال صریحا (ایلال) را از قلاع لاریجان و دانسته است.

در سال ۷۸۳ هجری قمری سید فخرالدین مرعشی، پس از گرفتن کمک و نیرو از ساری و آمل عزم کوهستان نور نمود، که تمامی دژها در کوهستان به دست او سقوط کرد و سرجنبانان کسانی که مزاحم او بودند به ساری فرستاده شدند مرعشیان با فتح لار و قصران و لاریجان و قزوین تا قبل از مرگ سید قوام الدین فتوحات خود را کامل کردند.

خرابه ی قلعه ی ملک بهمن پسر کیومرث از آل بادو ،سپان در بالای کوه شاهان دشت لاریجان جنب آبشار معروف واقع و این قلعه در سال ۱۰۰۵ هجری قمری بعد از مغلوب شدن ملک بهمن در جنگ با فرهادخان فرستاده شاه عباس صفوی و انقراض سلسله ی با دوستان خراب و ویران گردید در این قلعه آثار قدیم از مسکوک طلا و نقره و اشیای دیگر گاهی از زیر خاک به دست می آید. (داوود محمدی)

 لم: سروان لم، برای تعیین موقعیت آرگوانی و اندازه گیری ارتفاع دماوند از طریق محاسبات مثلثاتی استفاده کرده، که ارتفاع این قله با این محاسبه به ۶۳۷۵ متر یا ۲۰۰۸۵ پا رسید (سفرنامه ی خانیکوف، گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی، ترجمه ی: دکتر اقدس یغمایی، ابوالقاسم بی گناه، ناشر: انتشارات آستان قدس رضوی ص۵۴)