توسط : 
دماوند بلندترین آتشفشان خاورمیانه :
کوهی بسیار مرتفع از سلسله جبال البرز که همیشه از برف پوشیده و واقع است مابین طبرستان و ری. (ناظم الاطباء). نام کوهی به حدود ری. (شرفنامه ی منیری) نام کوهی که گویند ضحاک را در آن محبوس کرده اند (از آنندراج ) (از برهان). کوهی است مشهور و واقع در یکی دو منزل فاصله از ری و در جانب شرقی ری و اصل در آن (دنبا آوند) است؛ یعنی ظرف دنیا چه، که در پارسی آوردن ز به معنی ظرف است.
گویند بر قله اش… زمین هموار است و از آن روشنی آید و گویند چاهی است که از آن روشنی برآید و شب ها آن روشنی از مسافات بعیده پدیدار است و روز دود از آن متصاعد می شود. آن چه از قراین خارجه معلوم می شود کوه آتش فشان است.در حوالی آن کوه بلوکی است آباد و خرم و به نام آن کوه معروف است.
نام کوهی است در شمال تهران که بلندترین قله ی سلسله جبال البرز می باشد و ارتفاع آن پنج هزار و هشتصد گز است. دنباوند. دباوند بیکنی. جبل لاجورد. از «دم» به معنی گاز و «آوند» مثل مای معروف به محل جادویی و سحر بوده است. نامش در مأخذ قدیم فارسی و عربی به صور مختلف آمده از آن جمله است (دنباوند) ارتفاعش را به اختلاف حدود ۵۵۴۳ و ۵۶۵۴ و ۵۷۳۹ و ۵۹۸۸ و ۶۱۷۵ و ۶۴۰۰ گز ذکر کرده اند. قله ی آن با برف دایمی پوشیده و تقریباً همیشه ابر آلود است. ظاهراً در هوای خوب و روشنایی مساعد از دریای خزر پدیدار می باشد.
از جنبه ی زمین شناسی طبیعت آتش فشانی گرانکوه دماوند حاکی از این است که این کوه در ادوار نسبتاً متأخر پیدایش یافته است. دماوند قریب ۷۰ دهانه آتش فشانی دارد. دماوند مرکز یک منطقه ی زلزله است که در سراسر مازندران ممتد می باشد. گوگرد به مقدار هنگفت دارد و در دامنه ی آن چشمه های آب معدنی متعدد موجود است.
در افسانه های ملی ایران دماوند و رشته ی البرز عموماً صحنه ی وقایعی چند است از جمله البرز مسکن سیمرغ و دماوند محل زندان ضحاک است و به قول عوام هنوز در آنجا زندانی است و صداهای خفه ای را که متناوباً آنجا شنیده می شود، ناله های او میدانند و البته خواص آتش فشانی دماوند منشا این افسانه ها بوده است. (از دایره المعارف فارسی):
ز بیدادی سمر گشتست ضحاک
که گویند او به بندست در دماوند
ناصر خسرو
در طره ی آن قند لب آویز که مژگانش
دارد صف جادوی دماوند شکسته
سوزنی
به چست گویی سحر حلال در ره شعر
چنان نمایم کز مای یا دماوندم
سوزنی
گو نیست به جور کم ز ضحاک
نی زندانت کم از دماوند
خاقانی
به شخص کوه پیکر کوه می کند
غمی در پیش چون کوه دماوند
نظامی
یکی مرد بد در دماوند کوه
که شاهش جدا داشتی از گروه
فردوسی
همی تاختی تا دماوند کوه
که شاهش جدا داشتی از گروه
فردوسی
همی تاختی تا دماوند کوه
کشان و دوان از پس اندر گروه
فردوسی
دماوند بلندترین آتشفشان خاورمیانه : بلندترین قله سلسله جبال البرز در شمال ایران و بلندترین قله ی کشور کمی در زیر مدار ۲۶ درجه عرض شمالی، نامش در ماخذ قدیم فارسی و عربی به صورت های مختلف نوشته شده است.
از نظر زمین شناسی، طبیعت گِرانکوه دماوند بلندترین آتشفشان خاورمیانه حاکی است که این کوه در ادوار نسبتاً متأخر پیدایش یافته دماوند مرکز یک منطقه ی زلزله خیز است که تمام مازندران ادامه دارد.
در افسانه های ملی ایران، دماوند رشته ی البرز عموما صحنه ی وقایعی چند است، حتی امروز هم مردم مازندران بعضی مواضع را به عنوان صحنه های کارهای شگفت انگیز قهرمانان باستانی (جمشید، فریدون، سام، زال، رستم و غیره) که فردوسی آن ها را در شاهنامه جاودانی ساخته به سیاحان نشان می دهند، البرز مسکن سیمرغ و دماوند محل زندان ضحاک است. فریدون، ضحاک را در غاری در قله ی دماوند ساخت و به قول بومی ها هنوز هم در آن جا محبوس است. (فرهنگ جامع شاهنامه، دکتر محمود زنجانی، ناشر: انتشارات عطایی، چاپ سال ۱۳۸۰، ص ۴۹۹)
دماوند: و از کوه های نام برده در این نواحی (ری) کوه دماوند است. از پنجاه فرسنگ آن را بتوان دید و نشنودهام کی هیچ آدمی بر سر این کوه رسیده اپست و در خرافات پارسیان گویند کی ضحاک در . این کوه است و هر شب جادوان برآورند و کوه دماوند بر همه ی کوه های طبرستان مشرف بود و از همه جایی او را بتوان دید و کوه دماوند را اقرع گویند زیرا کی بر آن جا اشجار بسیار نباشد. (مسالک و ممالک، تألیف: ابواسحق ابراهیم اصطخری، به اهتمام: ایرج افشار، ناشر: بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۶ تهران ۱۳۴۷ ص 167 و ۱۷۲)
موقعیت دماوند: قله دماوند بلندترین قله ی سلسله جبال البرز و ایران، کمی در زیر مدار ۳۶ درجه به طول 06. 52. 53 و 57. 35 و ۵۷ ۳۵۰۰۰ به فاصله حدود ۸۰ کیلومتر از مرکز شهرستان تهران فرازای آن را به اختلاف در حدود ،۵۴۶۵، ۵۵۴۳، ۵۶۴۷، ۵۶۵۴، ۵۷۵۰۵۷۳۹، ۵۸۹۶، ۵۹۸۸، ۶۱۷۵، 6400 متر ذکر کرده اند، ولی بلندایی که مورد قبول همگان قرار گرفته ۵۶۷۱ متر است که در سال ۱۹۱۴ میلادی جان بارتولومیو تعیین کرده است.
قله ی دماوند از قیفی تشکیل می شود، که شعاع دهانه ی آن در حدود ۱۰۰ متر و عمق آن ۳۰ متر است، آب برف ها به صورت یخ بسته در مرکز قیف جمع شده و حوضچه یی تقریباً به شعاع ۲۰ متر کاملاً دایره شکل به وجود آورده اند، دهانه ی قیف به بیضی شباهت دارد، آخرین قسمت مخروط، به بلندترین حد به دلیل وجود گازهای گوگردی و آزار دهنده دودکوه نام دارد نسبت به عظمت دماوند دودکوه مخروط کوچکی است با قطر تحتانی تقریباً حدود ۱۰۰۰ متر و قطر قاعده ی فوقانی ۲۰۰ متر یعنی همان اندازه ی دهانه ی قیف و ارتفاع از صد متر تجاوز نمی کند.
از قله ی دماوند تا دامنه، چهار، پنج ناحیه ی مختلف وجود دارد، بین ارتفاع ۴۸۰۰ متر تا رأس قله کمترین اثری از گیاه دیده نمی شود، بین ۴۴۰۰ تا ۴۸۰۰ متر به ندرت بوته های خیلی کوچک و پیچیده روی سنگ ها دیده می شود، در ۴۰۰۰ متری گیاهان خاردار شروع شده، تا تقریباً در ارتفاع ۳۰۰۰ متری که کمی خار و درختچه های کوچک تا حدی یکنواختی سنگ های آتش فشانی را از بین می برد، در پایین تر، در قسمت شمال تا حدود دریای خزر درختان جنگلی دیده می شود. ایرانیان قدیم و اهل طبرستان، از قله ی دماوند به جهت ارتفاع زیاد برای ثبوت کرویت زمین و نیز مدور بودن سطوح
آب های جهان استفاده می کردند و در پیمایش دریای مازندران، به عنوان راهنما از آن بهره می جستند. دماوند آتش فشان نیمه خاموشی است که در حال حاضر، هنوز دوران پس از آتش فشان را گذران
می کند و در دامنه های آن انواع چشمه های آب گرم و سرد معدنی در جریان می باشد. در نیم قرن جلوتر اغلب صعودها روی جبهه ی جنوبی متمرکز بود ولی با سنت شکنی های پی در پی امروزه، حتی از جهات ۱۶ گانه صعود انجام گرفته است به غیر از دره ی یخار که زیاد روی آن کار نشده و به جز سلایق شخصی و انتخاب مسیرهای کمتر پیموده شده، می توان گفت در حال حاضر، صعود به دماوند از تمام نقاط صورت پذیرفته و دورزنی کامل دماوند، در ارتفاعات مختلف رو به تکامل می رود.
دماوند بلندترین آتشفشان خاورمیانه با دشواری های مخصوص به خود به ویژه در فصول نامساعد، بوته ی آزمایش هیمالیانوردان می باشد محل قهرمانی، ماجراجویی و نبرد زمستانی، که حتی همیالیانورد پرتوانی چون جلال فروزان را از پای درآورده است و بسیاری دیگر را حتی در فصول مساعد، به کام مرگ کشانده و از لحاظ کوه نوردی های سخت، در بین قلل ایران بیشترین قربانی را داشته است.
رینه – رینه با سوابق دیرین تر از مرکز کوه نوردی جهان، شامونی در فرانسه، همیشه پذیرای کوه نوردان بیگانه و خودی بوده و قدیمترین قرارگاه کوه نوردی ایران، از کارهای عبدالباقی یحیایی، رئیس خوشنام فدراسیون در این محل به یادگار مانده و از آن پس به مرور پناهگاه جنوبی، تخت فریدون غربی، خانه ی کوه نوردان ناندل و جان پناه های ۴۰۰۰ و ۵۰۰۰ متری روی یال بین یخچال های دوبی سل و سیوله دایر گشته است.
درباره ی دماوند، خاستگاه اساطیر و قهرمانان ملی ایران، آرش کمانگیر، کاوه ی آهنگر، فریدون شاه، زال زر و پرنده ی اسطوره یی سیمرغ، گرچه داستان های فراوان نوشته شده و اگرچه کوه نوردی قهرمانانه به طور وسیع روی آن انجام گرفته ولی تا کنون به استحقاق خود نرسیده و جایگاه کوه دماوند در جهان کوه نوردی نانویس مانده است.
از نخستین متن مستند جهان کوه نوردی که قریب ۱۱ قرن پیش از این توسط ابودلف خزرجی جغرافی ادان عرب به جای مانده جهان کوه نوردی آگاه نیست و همچنین از صعودهای مهم و صاحب رکورد دیگر، دره های یخار و لار نیز هر یک خود جایگاه ویژه دارند، – دره ی لار از قدیم، مورد توجه درباریان ایران و بیگانگان بوده آب و هوا شکار و ماهی قزل آلای خال قرمزش معروف خاص و عام و دامنه های آن حتی زیستگاه ببر مازندران بوده است.
و ← دره ی یخار، خطر آفرین و وحشی ترین دره های یخ و برف با برج های یخی معلق و سنگ های غلتان، اگر چه در ۵۰ سال اخیر مورد توجه بوده ولی هم چنان بیشتر ناشناخته و مخصوصاً از دید خارجیان پنهان مانده است.
فعالیت کنونی دماوند بلندترین آتشفشان خاورمیانه :
دماوند امروزه در مرحله ی فعالیت فومرولی است، در مواقعی که هوا مناسب است می توان حتی از فواصل خیلی دور یخارهایی را که از قسمت رأس آن خارج می شوند مشاهده نمود صعود به قله دماوند نشان داد که فومرول ها حلقه وار دور قله را احاطه کرده اند، بخارات متصاعده به علت تقطیر بخار آب، تقریباً ابر مانند جلوه کنند حلقه ی فومرول ها در ۵۰۰ تا ۶۰۰ متری زیر قله و در واقع در محلی که شیب کوه در بالاترین قسمت ملایم تر می شود قرار دارد در اطراف دهانه از جاهای دیگری نیز بخار آب گرم و گازهای گرم متصاعد می گردد.
زردی اطراف قله مربوط به گوگردی است که بخارهای متصاعده که مقدار زیادی SH2 دارند به وجود می آید، اسیدهای حاصل از بخارات روی، سنگ های اطراف قله اثر داشته آن ها را به شدت تجزیه و خرد کرده اند در چند جا گاز با فشار زیادی بیرون می زند، خروج فومرول های دیگری را شخصاً در دماوند مشاهده ننموده ام.
ولی ساپر (۱۹۲۷) یادآور شده است که هارتمن در زوئن ۱۹۲۵، در نزدیکی «بائی جان» در دره ی هراز، متصاعد شدن فومرول فراوانی را ملاحظه نموده است، متأسفانه ممکن نشد که شخصاً به کار اصلی دست یابم ولی به نظر میرسد که مشاهده ی نامبرده یک اشتباه باشد زیرا هیچ گونه آثاری از فعالیت های «فومرولی» و «سولفاتاری» در این ناحیه دیده نمی شود.
چشمه های آب گرمی که در مجاورت دماوند وجود دارند، بی گمان در ارتباط با محله ی انتهایی فعالیت آتش فشان هستند. (کتاب زمین شناسی و سنگ شناسی دماوند و اطراف آن، البرز مرکزی – ایران، تألیف پتر آلن باخ ترجمه و تنظیم به وسیله ی مهندس علی انتظام و دکتر منوچهر مهرنوش، شماره ی ۱۷ سال ۱۳۴۹ سازمان زمین شناسی کشور، وزارت اقتصاد، ص ۷۲)
دماوند کوچک:
آتش فشان کوچکی در مشرق سله بن صرف نظر از گدازه های دماوند، گدازه های جوان دیگر، محدود به ناحیه ی باریکی هستند که از پلور به سمت مشرق کشیده می شود به نظر می رسد «دماوند کوچک» که توسط اِستی گر نیز کشف شد، انتهای شرقی این منطقه ی باریک را تشکیل می دهد، مظهر دیگری در شمال جاده یی که دهکده ی سله بن را به فیروزکوه متصل می کند وجود دارد. (کتاب زمین شناسی و سنگ شناسی دماوند و اطراف آن، البرز مرکزی، تألیف پتر آلن باخ، ترجمه ی مهندس علی انتظام و دکتر منوچهر مهرنوش، ش ۱۷ سال ۱۳۴۹، سازمان زمین شناسی کشور، ص ۶۰).
