منظومه دماوند: واژگان با حرف م

منظومه دماوند | نگاهی مختصر به  مار و دماوند:

مجاور آب و رودخانه مار زیاد در لار پیدا می شود که سم آن ها موذی است ولی قاتل نیست. می گویند هر جا کوه دماوند پیدا است مار آن جا کشنده و قاتل نیست! رتیل هم در لار هست دو قسم موش در ناحیه ی لار وجود دارد که زمستان ها این موش ها خواب می روند و مدت شش ماه خوابند. یک قسم از این موش ها موش معمولی است. قسم دویم موشی است که دو پای عقب آن بلند است و جست و خیز می نماید و فی الحقیقه این قسم را موش نمی توان گفت جنس دیگری است. (کتاب رسائل اعتمادالسلطنه شامل بیست و چهار رساله تدوین میرهاشم محدث ناشر انتشارات اطلاعات چاپ اول)

مازندران در حوزه ی اساطیر: دماوند در اسطوره و ادب فارسی

قزل‌آلا در دماوند | طعم طبیعت در آب‌های سرد و زلال لار

قزل آلای خال قرمز در آب شیرین رودخانه ها و دریاچه های کوهستانی که در آن ها آب زلال حاصل از ذوب برف ها وجود دارد زندگی می کند و در بهار و تابستان در طول رودخانه ها و دریاچه به تغذیه می پردازد و در پاییز برای تخم ریزی عکس جریان آب را پیش گرفته و به سمت سرچشمه های رودخانه ها رهسپار می شوند. فصل مجاز صید ماهی معمولاً از اول خرداد ماه هر سال آغاز و تا شهریور ماه ادامه دارد.

دوست داران این ورزش با کسب برنامه ی ویژه ی صید روزانه که در واحدهای محیط زیست قوش خانه پلور و دلیچای صادر می شود می توانند به صید ورزشی ماهی که شدیداً مورد علاقه صیادان این منطقه می باشد بپردازند.

از سال ۷۳ همه ساله در فصل مجاز صید ماهی، مسابقات صید ورزشی ماهی در دریاچه ی سد و رودخانه لار برگزار می گردد که علاقه مندان بسیاری طی سال های اخیر از آن استقبال نموده اند. (راهنمای صعود به قله دماوند مؤلف: علی مقیم – هاشم اسکندری دفتر تحقیقات وی شناسایی کوه های ایران بهار سال ۱۳۸۵.)

مثلث دماوند: دماوند از معدود کوه های دنیا است که به شکل مثلث هستند.

مختصات جغرافیایی دماوند

بلندترین چکاد سلسله جبال البرز قله ی بلند و باشکوه دماوند است که به شکل مخروطی بوده و در قسمت مرکزی البرز و در جهت شمالی  دره ی هراز مازندران در بخش لاریجان شهرستان آمل، ۶۲ کیلومتری غربی آمل و ۲۶ کیلومتری شمال شهر دماوند و در ۶۹کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است این کوه از شمال به رودخانه ی تینه و از جنوب و شرق به رودخانه هراز و از غرب به رودخانه ی دلیجای محدود است.

مختصات جغرافیایی کوه:

طول: بین ۵۲ درجه و ۷ دقیقه و تا ۵۷ درجه و ۳۵ دقیقه ی شرقی از نصف النهار گرینویچ.

عرض: بین ۳۵ درجه و ۴۹ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۵ دقیقه ی شمالی از خط استوا و همچنین در بین ۳۳ دقیقه تا ۵۰ دقیقه طول شرقی از نصف النهار تهران و بین ۹ دقیقه عرض شمالی از مدار شهر تهران واقع شده است.

کوه دماوند دارای ۲۶ یال است و ۵۶۷۱ متر از سطح دریای آزاد و ۵۶۳۶ متر از سطح دریای مازندران ارتفاع دارد در هنگامی که هوا صاف و آفتابی است از کرانه های دریای خزر شهر تهران قم، ورامین و برخی از شهرهای دیگر به خوبی دیده می شود.

ارتفاع این قله را ۵۶۵۴ ۵۷۳، ۵۹۸۸، ۶۱۷۵ و ۶۴۰۰ متر ذکر کرده اند در کتاب جغرافیای طبیعی ایران ۵۶۷۱ متر و در نقشه ی هوایی چاپ ۱۲۹۴ ش (۱۹۱۵م) ۵۵۹۳ متر و در نقشه ی خاورمیانه ۵۷۷۲ متر به ثبت رسانده اند اما ارتفاعی که تا کنون مورد قبول بوده، ارتفاع سال (۱۲۹۳ ش) (۱۹۱۴م)  مترر۵۶۷۱ است.

اداره ی جغرافیایی ارتش و اداره ی جغرافیایی کشوری در سال ۱۳۱۹ش (۱۹۴۰م) ارتفاع این کوه را ۵۶۷۱ متر به ثبت رسانده اند البته قله دماوند در نقشه های انگلیسی و آلمانی ۵۶۷۱ متر ثبت شده اما اشخاص مختلف ارتفاع این قله را به شرح زیر تعیین کرده اند تامسن 300/6 هوتوم شیندلر 896/6 ایواچینوف 628/5 متر دومرگان 080/6 و سون هدین 465/5 متر.

کوه دماوند، با این که جزیی از سلسله جبال البرز ،است اما کوهی تنها و منفرد به حساب می آید یعنی این که متصل به قله ها و کوه های اطراف خودنیست چون این کوه از سمت شمال توسط رودخانه های تینه و فیره از کوه های شمالی جدا میشود و از سمت جنوب و غرب توسط رودخانه ی دلیجای از کوه های لار جدا می شود.

البته از جهت شمال غربی توسط خط الرأس معروف و مرتفع سرداغ به قلل سه سنگ ۳۳۰۰ متر تخت خرس ۴۲۵۰ متر و گردنه کهو (سفیدآب) ۳۷۵۰ متر و قله ی پالون گردن ۴۱۵۰ متر و سرانجام به قله ی خلنو بزرگ ۴۲۵۰ متر به خط الرأس اصلی البرز متصل می گردد. بنابراین یال سرداغ تنها رابطه ی قله دماوند با دیگر کوه های البرز است.

 روستاهای رینه، گزنگ، ناندل و پلور نزدیکترین روستاها به کوه دماوند محسوب   می شوند. مساحت قطعه زمینی که شامل تمامی دهستان بالای لاریجان است و توسط ارتفاعات کوه دماوند پوشانده شده به ۷۰ کیلومتر مربع می رسد و قله ی دماوند قریب ۴۰۰۰ متر از قریه ی رینه که در دامنه واقع شده بلندتر است.

 شاهراه اصلی کوه دماوند، جاده هراز است و غیر از این راه دیگری برای رسیدن به این محدوده وجود ندارد در واقع جاده هراز تنها راه ارتباطی برای ورود به منطقه ی دماوند به حساب میآید این جاده از تهران به آمل ختم می شود و از جنوب غربی تا شمال شرقی دماوند را دور میزند و همه ی راه های فرعی به جهت ورود به منطقه ی این کوه از این جاده منشعب می شود.

( 1993,627-8 :Hourcade عباس جعفری:۱۳۶۸، ص ۲۵۷-۲۵۶ ابراهیمی: ۱۳۵۱، ص ۳۶- 30 معرفت ۱۳۵۲ ۳۳۵ تفنگ دار: ۱۳۷۷ ش ۱۱، ص ۲۴-۲۶)

به طور کلی با بررسی های به عمل آمده کوه دماوند ۱۹ قله بر روی یال های خود دارد که عبارتند از:

• منار ۳۹۵۰ متر، مازیار ۴۰۰۰ متر، تخت فریدون ۴۴۰۰ مترف کوه نسوم ۳۷۲۶ متر، کوه نانسون سنگ نو ۳۳۵۰ متر، شاخک لبه ی جنوب شرقی ۴۱۰۰ متر.
• برج های یخار به ترتیب: ۵۱۰۰ متر، ۵۱۵۰ متر و۵۲۰۰ متر.
• قلل گرنا شامل: ۴۲۵۰ متر و ۴۲۰۰ متر و ۴۲۰۰ متر و ۴۰۰۰ متر و لزیزیک ۳۷۰۰،متر ۳۲۵۰ متر و سرداغ ۳۸۵۰ متر و ۳۹۵۰ متر و چال چال ۴۰۵۰ متر و بالاخره زردسر یا راینر به ارتفاع ۳۸۵۰ متر (مقیم: ۱۳۷۵، ش ۲ و3، ص۲۸)

مختصات دماوند

۳۵ ۵۲۰۶ = طول، ۵۷۰۰ ۳۵ = عرض.

از نصف النهار گرینویچ، ۴۶۸۹۸۴۰متر = (شرقی)

-از خط استوا ۳۹۷۶۹۷۳ متر = (شمالی)

قله ی دماوند از قیفی تشکیل می شود، که شعاع دهانه ی آن در حدود ۱۰۰ متر و عمق آن ۳۰ متر است جدار داخلی قیف در قسمت های جنوبی و غربی مملو از برف و در قسمت های شمالی و شرقی خشک است آب برف ها در مرکز قیف جمع شده و حوضچه ای به شعاع ۲۰ متر ایجاد کرده است این حوضچه کاملاً دایره یی است مثل آن که با پرگار رسم کرده باشند.

دهانه ی قیف کاملاً مدور نیست و بیشتر به بیضی شباهت دارد روی محیط دهانه قطعات بزرگ و کوچک سنگ دیده می شود و دارای پست و بلندی است مخصوصاً در قسمت جنوب شرقی محیط دهانه ی قیف چند سنگ وجود دارد که به شکل باقی مانده ی دیوارهای خراب یک ساختمان قدیمی محوطه ی کوچکی را تشکیل می دهد و در حقیقت پناه گاهی محسوب می شود در داخل این محوطه ی کوچک علامات باشگاه های ورزشی و صندوق و دفترچه ی یادبود نصب می گردد. (مجله ی کوهستان،  نشریه ی فدراسیون کوه نوردی کشورش ۱۲، ص ۴ نوشته ی: تیمسار محمود صادقیان)

مخروط اصلی دماوند: مخروط اصلی دماوند ازچندین خط الرأس و خط القعر طویل با شیب فوق العاده زیاد در غالب نقاط در حدود ۶۰ تا ۹۰ درصد تشکیل می.شود از خط الرأس ها که همگی سنگی هستند برای صعود و از خط القعرها که مملو از برف یا شن می باشند برای فرود از قله استفاده می شود. در حقیقت می توان از ارتفاع ۴۰۰۰ متر به بالا را جزیی از مخروط اصلی نامید بارگاه سوم محل استراحت است و در حدود همین ارتفاع قرار دارد. (مجله ی کوهستان، نشریه ی فدراسیون کوه نوردی کشور ش ،۱۲ ص ۴ نوشته ی تیمسار محمود صادقیان)

مراتع: مراتع، یکی از مهم ترین منابع خدادای جهان و از چهره های باشکوه زمین است که اهمیت آن علاوه بر حفاظت از منابع آب و خاک و افزایش آب های زیر زمینی و کنترل سیلاب شامل تولید علوفه فرآورده های متفرقه دارویی، صنعتی و خوارکی تلطیف هوا حمایت از حیات وحش و تنوع زیستی می باشد بخش اعظم عرصه ی اطراف   قله ی دماوند شامل مراتعی است که از نظر عرفی تحت مدیریت بهره برداران قرار دارند.

سطح کل مراتع بیش از ۵۰۰۰۰ هکتار بوده که شامل ۵۲ سامانه عرفی می باشد. در حال حاضر به دلیل تعدد جمعیت بهره برداران و گرایش به منابع درآمدی آسان، تخریب مراتع رو به فزونی نهاده است و از طرفی محدودیت منابع انسانی و مالی دولت و همچنین اهمیت منطقه حفاظت شده ی دماوند ایجاب می نماید تا به نحوی جلب مشارکت بهره برداران به منظور مدیریت بهینه و پایدار مراتع با جدیت بیشتری دنبال گردد.

در این راستا تجارب فراوانی در سطوح ملی و استانی به دست آمده است که وجه مشترک همه ی این تجارب، توجه به توسعه ی پایدار در ابعاد اجتماعی اقتصادی و فرهنگی به عنوان محور نگرش مشارکتی بوده است. (چکیده مقاله ی راهکارهای جلب مشارکت مرتعداران در حفاظت از منطقه ی دماوند نوشته ی عزت اله حسینی داریوش عبادی، کورش شریفی سورکی)

مرغ بزرگ: در کوه دماوند مرغی است بزرگ هر یک چندان که گوسفندی و به عمران نباشد. محمد بن ابراهیم گوید: مأمون کس فرستاد که به دباوند رود و احوال ضحاک بداند گفت: آن جا رفتم مرغانی دیدم بزرگ سپید بر سر قله ی کوه و در میان برف  کرم ها دیدم هر یکی چندان که درختی می رفت و شکافته می شد و آب روان می شد آن مرغان پوست های ایشان می ربودند (عجایب المخلوقات: ص ۲۰۶)

مساحت زیر پوشش گران کوه دماوند

مساحت قطعه زمینی که توسط ارتفاعات کوه دماوند پوشانیده شده است بالغ بر هفتصد کیلومتر مربع می باشد.

مسالک‌ المحسنین | کتابی از دل تبریز برای تفلیسِ آزادگان

کتابی است نوشته ی عبدالرحیم معروف به طالبوف متولد ۱۲۵۰ هجری قمری شهرستان تبریز، فرزند ابو طالب، نجار تبریزی که در شانزده هفده سالگی تبریز را به قصد تفلیس که در آن هنگام کانون آزادگان و انقلابیان بود ترک گفت و در اواخر سال ۱۳۲۸ یا اوایل سال ۱۳۲۹ در «تمرخان شوره» محل اقامت دایمی خود چشم از جهان فرو بست.

مسالک المحسنین داستان یا سفرنامه یی خیالی است که به تقلید از «کتاب آخرین روز حکیم، تألیف: سر همفری دِی وی» نوشته شده و مسافرت گروهی از جوانان برای مقاصد علمی به قله ی کوه دماوند را شرح می دهد.

مسالک المحسنین از حیث انشاء و زیبایی اسلوب از بهترین آثار طالبوف می باشد، که چگونگی احوال مردم، گرفتاری های کشور و همه گونه موضوع های اجتماعی آن روزگار را با نگاهی انتقاد آمیز، با شور و علاقه بیان و به روشنی اشاره کرده است، دولت مردان این سرزمین بازی چه و جیره خوار دو کشور انگلیس و روس اند و با اجرای نظریات و حفظ منافع بیگانگان، ایران را به سوی فقر و بیچارگی سوق می دهند.

فرازهای کوچکی از مسالک المحسنین از کتاب از صبا تا نیما (تاریخ ۱۵۰ سال ادب فارسی) تألیف: یحیی آرین پور جلد اول: بازگشت، بیداری، چاپ اول تهران ۱۳۵۰ سال کورش کبیر، ناشر: شرکت سهامی کتابهای جیبی ص ۲۹۵ و ۲۹۷ به آگاهی میرسد روز دوشنبه ۱۴ ذیقعده ی ۱۳۲۰ هجری قمری هیأتی به ریاست محسن بن عبداله متشکل از دو نفر مهندس مصطفی و حسین یک نفر طبیب (احمد) و یک نفر معلم شیمی (محمد)

از اداره ی جغرافیای موهوم مظفری مأمور می شوند که به قله ی کوه دماوند صعود و معدن یخ طرف شمال آن را ملاحظه کنند، ارتفاع قله را مقیاس بگیرند و سایر معلومات و مکاشفات را با خریطه ی معابر خویش به اداره تقدیم نمایند و این مأموریت را در دو سه ماه به ختام آورند. رفقای سفر پیاده و بی نوکر و دواب رهسپار می شوند.

سرانجام هیأت اعزامی به پای کوه معدن یخ دماوند رسیده و به قله صعود میکنند و در آنجا تاریخ دره ی اژدر (دره ی یخار) و افسانه ی پانصد هزار ساله ی جنگ تودوز، پادشاه پریان را با شمناز سر سلسله ی دیوان دماوند، از زبان مهدی حمال چهل ساله می شنوند و سرانجام مأموریت دشوار خود را انجام داده به میدای حرکت خویش  بر می گردند….

اما وقتی که رئیس هیات شرف یاب حضور شده گزارش کار تقدیم می کند و می خواهد توضیحات شفاهی بدهد، وزیر با «می دانم، می دانم» کلام او را قطع و چنین اظهار می دارد: سفیر انگلیس خواسته بود شما را مأمور کردم و گرنه برای ما دانستن عرض و طول معدن یخ و ارتفاع قله ی دماوند لزومی ندارد.

ما اول کار زمین را بسازیم بعد به آسمان می پردازیم… سفیر انگلیس با مخارج ما و زحمت های شما می خواست خدمتی به جمعیت جغرافیایی ملکه انگلیسی بکند. از دست این دو همسایه به تنگ آمده ایم… وزرای ایران باید دو پستان پُر شیر داشته باشند که یکی را به دهن طفل مطالبات، یکی و یکی را به دیگری بدهند و هر روز در حضور، بُرو مدارا کن، هرچه می خواهند بده، هرچه می خواهند بکن! بشنود.»

تامسون و نخستین شب‌مانی بر فراز دماوند | آغاز تاریخ کوهنوردی در ارتفاعات

در سال ۱۸۳۶ میلادی برابر با ۱۲۱۵ شمسی (مستر تامسون) به قله ی دماوند صعود نمود، تامسون اولین شب مانی بر فراز قله ی دماوند را که نخستین   شب مانی در چنین ارتفاعی در تاریخ کوه نوردی دنیا نیز محسوب می شود به نام خود ثبت نموده است در همین سال (اوکراِلوی) نیز پس از تامسون دماوند را فتح کرد ملگونوف این صعود را در سال ۱۸۳۷ ذکر نموده است.

در سال ۱۸۳۷ تامسن در ماه سپتمبر با چهارتن راهنما به بالا برآمد و نزدیک به غروب آفتاب نزدیک به تیغه ی کوه گردیده، در طرف شرقی آن جا غاری بوده، شب را در آن غار به سر برده از قراری که مساحت کرده مسافت آن را (قله را) ۱۹۴۰۰ فوت یافته که ۶۳۰۰ متر است.

گوید غار بسیار گرم بود، ولی چون بدان سوارخ ها که در غار است دست می بردیم دست را می سوزانید به محض ورود در آن برف ها و یخ ها که در لباس ما بود، گداخته شد و شب را در میان خاکسترهای آن غار به سر بردیم دود گوگرد بدبو آن جا پیچیده چون صبح بیرون سی از کوه پیمایی دماوند، آمدیم باز لباس ها تر شده و یخ بسته».

مسمغان | پادشاهان روحانی زرتشتی در دامنه‌های دماوند

صرف نظر از این که دین زرتشتی در کجا پدید آمده، بر اساس معنی نام مسمغان چنین به نظر می رسد که اینان طایفه ای روحانی از پیروان و مبلغان دین زردشت ساکن در دامنه های کوه دماوند بوده اند. اما نکته ای که نمی توان آن را نادیده گرفت این است که در طول تاریخ حیات سلسله ی مسمغان، هیچ نشان و اثری از کارهای مذهبی شان در دست نیست.

در هر صورت از معنی نام مسمغان در مرتبه ی اول روحانی بودن این طایفه به ذهن متبادر می گردد. اما بر اساس تاریخ این سلسله، کار سیاسی حکومتی شان مشخص و مسلم است بنابراین اگر سلسله ی مسمغان را بر اساس معنی نام شان روحانیان زرتشتی بدانیم باید گفت که اینان «پادشاهان روحانی» بودند.

یعنی هم مقام پادشاهی داشتند و هم مقام و منصب روخانی و منتها از منصب روحانی شان هیچ اطلاعی بدست ما نرسیده و یا این که در سایه ی مقام پادشاهی شان مقام روحانی شان کمرنگ شده و کم کم در سایه ی مقام سیاسی شان درجه ی اهمیت خود را از دست داده بود. (تاریخ دماوند و آثار تاریخی آن، نوشته ی: مسعود نصرتی، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دماوند۱۳۸۱، ناشر: انتشارات فیض کاشانی ص109)

مناره های مسجد شاه اصفهان و دماوند:

«کاروانسرا»ی گبرآباد از ساختمان های خوب دوران صفویان است و کتیبه ی نمای ساختمان گویای آن است که میرساقی یکی از سرداران شاه عباس آن را ساخته است. در این جا نخستین بار دشت کاشان را که به کوه های دوردست که برجسته تر و بلندترین آن ها کوه دماوند است می رسد. ستیغ کوه دماوند با مخروطی بسیار به هنجار از میان رشته کوهی دراز و به هم پیوسته سر بر آسمان افراشته و من جاودانه از برف پوشیده شده است. اما بلندی آن از راه دور آسان تر دریافت می شود.

این مسافت از کارون سرای گبرآباد در خط راست از یکصد و پنجاه میل کمتر نیست و ایرانیان می گویند که چکاد دماوند را حتی از فراز مناره های مسجد شاه اصفهان که دست کم دویست و پنجاه میل راه است می توان دید.

ما با شتاب به درون دشتی که به سوی کاشان میرفت فرود آمدیم. در اینجا با استقبالی پرشور روبرو شدیم استقبال کنندگان ما را تا بخش خاوری شهر با همه ی جنجال ها و هیاهوهای شادی معمول ایرانیان همراهی کردند. ( سفرنامه ی جیمز موریه سفر یکم از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه ۱۸۰۹ – ۱۸۰۸ میلادی ترجمه ی ابوالقاسم سری، ناشر: انتشارات توس ۶۰۶، چاپ اول سال ۱۳۸۶ ص218)

منطقه ی حفاظت شده ی لار

در دامنه ی جنوبی مرتفع ترین نقطه ی ایران در رشته کوه های البرز منطقه ی حفاظت شده ی لار با اکوسیستم های کوهستانی مرتفع و أبى قرار دارد که به دلیل ویژگی های خاص و جوامع غنی گیاهی و جانوری تحت حفاظت قرار گرفته و وجود ماهی قزل آلای خال قرمز که از نادرترین گونه های آبزی جهان   می باشد، اهمیت این مجموعه را دو چندان نموده است.

حوزه ی آبخیز لار علاوه بر تأمین قسمتی از آب آشامیدنی تهران بزرگ میتواند نقش اقتصادی مهمی را به عنوان تفرج گاهی جاذب، مرکز دامپروری در حد ظرفیت و ذخائر بکر طبیعی ایفا نماید. ارتفاعات بلند و زیستگاه امن در دو سوی زیبای لار بر عظمت این منطقه افزوده و چشم اندازها چشمه سارها و رودخانه های پر آب نظیر دلیچای، الرم و آب سفید همه نشانی از استواری و جذابیت این منطقه پرطروات دارد.

افراد ساکن این دره در گذشته به جهت فعالیت گاه به گاه آتش فشان قله ی دماوند و سایر بلایای طبیعی از قبیل سیل و زلزله منطقه را ترک کرده اند و فعلاً منطقه به صورت ییلاقی، تمام عیار درآمده است دیدن و گاهی جمع آوری مقداری قارچ، گیاهان دارویی و ،خوراکی فراوانی چشم گیر همچون شقایق وحشی باریجه و انواع لاله ها برای مشتاقان این منطقه ی دل پذیر یادآور خاطرات شیرینی است. ( راهنمای صعود به قله دماوند مؤلف: على مقیم – هاشم اسکندری، دفتر تحقیقات و شناسایی کوه های ایران چاپ اول: بهار، ۱۳۸۵)

موسیو نیکولا: روز سوم ماه برابر با ۲۳ ژوئن سال۱۸۶۰ میلادی «موسیو نیکولا»  روانه ی قله ی دماوند شد، در اثنای راه آواز عجیبی شنید و در چهار قدمی او، پارچه یی از کوه شکسته گردید راه پنج ساعتی که موسیو نیکولا به بالا برآمد. ۵۵۴۰ متر از کنار دریا ارتفاع داشت. خواست بالا رود، ایرانیانی که به همراه وی بودند با اصرار او را برگرداندند، از قراری که موسیو نیکلا تعیین کرد، بلندی آن ۶۶۳۶ متر است.