دماوند و باء بزرگ: مدخل‌هایی از بلندا تا باور

دماوند و باء بزرگ

بابل و دماوند

مورخین قدیم معتقد بر این هستند که فریدون، ضحاک را از بابل که اراضی نینوا و کربلا جزء آن است گرفته آورده در کوه دماوند حبس کرده است، ولی در این ازمنه جماعتی از اهل تحقیق بر این هستند که بابل همین بابل کنار مازندران باشد که حال یکی از بلوکات سوادکوه محسوب می شود. (سفر مازندران و وقایع مشروطه، رکن الاسفار، غلامحسین افضل الملک، بکوشش: حسین صمدی، چاپ اول (۱۳۷۳، ص ۴۱).

باد در اطراف کوه دماوند

در این منطقه سرعت باد را گاها تا ۱۵۰ کیلومتر در ساعت محاسبه کرده اند. البته اکثر بادها از غرب و شمال غربی می وزند و مرطوب و باران زا هستند (کتاب دماوند خاستگاه اساطیری ایران زمین، ص ۱۹).

باران در منطقه­ ی دماوند

وقتی که باران متوالی ببارد به طوری که مردم را ناراحت کند و چنانچه مردم بخواهند جلوی باران را بگیرند مقداری شیر بز را در آتش می ریزند و به دنبال این کار باران قطع می شود.  ابودلف در ادامه ی این موضوع نوشته است که من ادعای آن ها را چند بار آزمایش نمودم دانستم در این باب راست می گویند. (ابودلف: ص  ۷۹).

بازار ری

(در مجمع التواریخ و القصص ص ۴۶۶) آمده است: «از صد فرسنگی زمین پیدا بود و برف هرگز بر او نگسلد. جای ها هست که گوگرد بندد از بخار، بر بالای کوه دماوند مانند دود بخار همی خیزد و گوگرد از هر جنس سرخ و زرد باشد اما راهبر شدن و به کف او آمدن عظیم دشوار است و هیچ آهن بدان فراز نتواند بردن که بگدازد از تف آن».

و جیه انی (ص ۱۴۷) در کتاب خود آورده است: «کوهیست به غایت بلند، بر همه ی کوه ها مشرف، بر شکل قبه و از کوه های دیگر جدا، چنان که از زیر تا سر آن چهار فرسنگ و آن را در میان بازار ری و در میان ولایت طبرستان و میان بیابان قومس توان دید. در دیالمه و جبال هیچ کوهی بزرگ تر و بلندتر از آن نیست.»

 ابوالفداء (ص ۹۷) نوشته است: «از ساوه دیده می شود و چون گنبدی میان کوه های اطراف نمایان است و شنیده نشده که کسی به قله ی آن رسیده باشد و همواره از قله ی آن دود بیرون آید و آن در موضعی است در طول هفتاد و پنج درجه و نصف درجه و از مسافتی بعید دیده می شود.»

 در مسالک و الممالک (ص ۱۷۲) آمده است: «بر همه کوه های طبرستان مشرف بود و از همه جای او را بتوان دید و کوه دماوند را اقرع گویند زیرا که بر آن جا اشجار نباشد.» (کتاب دماوند، خاستگاه اساطیری ایران زمین، نوشته ی: مسعود نصرتی، ناشر: انتشارات فیض کاشانی، ص ۷۵).

بئر دماوند

چاهی است عمیق بر کوه دماوند و از او آتش خیزد به شب و به روز و چون چیزی در او اندازی زمانی فرو رود و آن گاه باز گردد و در بیرون چاه افتد.

(کتاب عجایب المخولقات و غرایب الموجودات، نگارش: زکریا بن محمدبن محمود کمونی قزوینی، ۶۸۲ هـ ق.، برگردان به فارسی از مترجمی ناشناخته، به کوشش: یوسف بیگ باباپور، مسعود علامیه، چاپ دوم، گنجینه های خطی/ ۱۲ مجمع ذخایر اسلامی قم – ایران، با همکاری مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، اسفند ۱۳۹۰، ص ۳۰۵).

 برج طغرل و کوه دماوند

بالا رفتن از برج به زحمتش می ارزد، زیرا از فراز بام آن منظره ی ری به بهترین صورت پدیدار است. در سمت شمال از دور قله ی شامخ دماوند دیده می شود و در نزدیک آن طرح شکسته ی دیوار شمالی رگای باستانی را به راحتی می توان از شرق  تا غرب دنبال کرد.  (سفرنامه ی جکسن، ایران در گذشته و حال، ترجمه ی: منوچهر امیری، فریدون بدره ای، ناشر: انتشارات خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۶۹، ص ۴۹۱).

برف چال اسپرین سر

برف چال نسبتاً بزرگ اسپرین سرحد فاصل جناح جنوبی و جناح غربی دماوند قرار دارد. برف آن معمولاً تا شهریور ماه هر سال باقی می ماند و یکی از دیر بازترین برف چال های جناح جنوب غربی دماوند است. دره ی اسپرین دارای ریزش های سنگ به صورت متناوب می باشد بنابراین صعود این برفچال با دقت و احتیاط کامل یکی از زیباترین و لذت بخش ترین مسیرهای صعود به قله دماوند به خصوص در ماه های تیر و مرداد ماه می باشد.

ابتدای قسمت اصلی برف چال در تیر ماه از ارتفاع ۴۴۰۰ متر آغاز تا ارتفاع ۵۰۰۰ متری می یابد. شیب برف چال بسیار تند است و در این فصل دارای سطحی محکم از برف می باشد. مسیر صعود برف چال پس از اتمام از امتداد جناقی اول یال وزان در دره ای وسیع به سمت یال اسپرین سر متمایل شده و از فراز دیواره ی صخره ای ۵۰۰۰ و با شیبی بسیار تند به قله منتهی می گردد.

برف چال جنوب – جنوب شرقی:

این برف چال کوچک و دور افتاده در دره ی کوچکی حد فاصل یال بزرگ کرنا و گرده ی یال جنوب شرقی دماوند قرار دارد و بنابر وضعیت جوی در طول سال ابعاد برف آن افزایش و یا کاهش می یابد. مسیر اصلی دستیابی بدان از آبادی ملار و دره ی آن می باشد. ابتدای برف چال از ارتفاع ۴۴۰۰ متری تا ارتفاع ۵۰۰۰ متر امتداد می یابد. ریزش سنگ بر روی آن بسیار کمتر از یخچال جنوب شرقی بوده ولی شیب آن بسیار تند می باشد.

برف چال چول دره

در جناح غربی دماوند به جز یخچال غربی فقط برف چال چول دره تا مدت های مدیدی، در تابستان دوام می آورد. این برف چال به صورت نوار باریکی به عرض تقریبی ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر از ارتفاع ۴۳۰۰ متری آغاز و تا ارتفاع ۴۹۰۰ یا ۵۰۰۰ متر از طریق زبانه ی برف چال دیگـری بـه آن امتداد می یابد.

شیب این برف چال بسیار مناسب برای صعود بوده، و بهترین زمان اجرای برنامه بر روی آن در خرداد ماه و یا اوایل تیر ماه می باشد. بدیهی به دلیل فرم و شکل قرار گرفتن آن در کنار یال غربی کمترین ریزش های سنگ را با خود همراه دارد. (کتاب دماوند و یال هایش، گردآورنده: محمود نظریان (افغان) مؤلف: على مقیم، انتشارات صدریه، سال ۱۳۸۰).

بنجامین، نخستین سفیر ایالات متحده ی آمریکا:

«وجود این کوه آتشفشانی عظیم در نزدیکی بحر خزر، مطابق است با آن قانون طبیعی که اکنون به درجه ی ثبوت رسیده است، در این جا قله یی است که به قدر یک مایل یعنی یک ربع فرسنگ از کوه سفید مشهور به منبلان مرتفع تر است، یک وقتی خواهد آمد که کوه دماوند خیلی بیشتر از حالا معروف و طرف دقت و تحقیق عموم واقع شود.» (کتاب ایران و ایرانیان، سفرنامه ی بنجامین نخستین سفیر آمریکا در ایران، ترجمه رحیم رضازاده ی ،ملک سال 1363، چاپ اول، ص ۳۱۲)

بوبک – هانس و کوه دماوند

پرفسور، استاد جغرافیای دانشگاه برلین و وین سال 1934. نخستین دور زنی قله ی دماوند متعلق به بوبک می باشد که همراه کوه نوردی دیگر بنام روت نر صورت گرفت در سال ۱۳۱۵، روت نر در دفتر روزانه اش نوشته است «سفر در منطقه یی، که هر لحظه   نمی توان آن را پشت سر گذاشت، ارزشی بالاتر از نخستین دارد، ما می توانیم این کوه را، کوه خودمان بنامیم. چون آن را بخوبی می شناسیم، ما تمام اطراف کوه را دیدیم. (کتاب دماوند، بلندترین کوه ایران، ترجمه ایرج هاشمی زاده).

و نیز، در موقع عکس برداری از یخچال های تازه «بوبک» موفق شد در دماوند به وجود دو یخچال مجهول پی ببرد، که یکی از آن ها در جبهه شرقی و دیگری در جهت شمالی واقع می باشد.

«بوبک» اولین بار مشاهدات خود و دیگران را راجع به این موضوع به عنوان منظره ی مشترک وضعیت زمان یخ بندان شمال و شمال غرب ایران توأم ساخت و به این نتیجه رسید که این موضوع مربوط به هیچ دوران بارانی نبوده بلکه علت آن را باید در تغییر آب و هوا در موقع تقسیم بارندگی های اساسی و یکنواخت جستجو کرد.

«بوبک» که هر دو قسمت البرز را بازدید کرده بود هم چنین نشان داد که سمت جنوبی چگونه تحت تأثیر جریان هوای خشک جنوبی واقع است ولی دامنه ی شمالی بواسطه ی ابر و مه متراکم صیصه ی طبیعی خود را محفوظ داشته است.

توده های هوای سرد که از سمت شمال می آیند بعضی اوقات در کوه متوقف می شوند و در موقع جاری شدن، طبیعت کوه را تغییر می دهند. (تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، تالیف: آلفونس گابریل، ترجمه از: فتحعلی خواجه نوری، ناشر: انتشارات ابن سینا، چاپ اول، ۱۳۴۸، ص ۳۸۱ و382.)

دماوند | بهشت کوه نوردان

ارتفاع دماوند دقیقاً معلوم نیست. با این همه نباید بلندی آن کمتر از ۶۵۰۰ متر باشد ولی ایرانی ها با تواضع تمام ارتفاع کوه را در حدود 5 هزار متر می دانند به اعتقاد آن ها فقط رستم بر قله ی این کوه که کوهستان مقدس و مادر تمامی کوه های عالم است، پا گذاشته. گرداگرد دماوند دیوها اقامت دارند و ستارگان هفت صور فلکی به دورش می چرخند! کشتی نوح با قله ی این کوه روشنایی و سرچشمه ی آب ها و گهواره همه مردم روی زمین برخورد کرد و متوقف شد.

جشن با شکوهی به مناسبت پیروزی فریدون بر ضحاک در دهکده مجاور این کوهستان همه ساله برگزار می شود. نظیر کوه آرارات، دماوند نیز کلیه ی داستان های مربوط به تکوین عالم و سنت های افسانه ای نژاد کهن سال آسیایی را یک جا در خود جمع و متمرکز کرده است. ایران بهشت کوهنوردان است. زمانی که راه آهن، تهران را به اروپا وصل کند، بدون شک دماوند با شکوه کعبه کوه نوردان بی باک محسوب خواهد شد. ارنست اورسل (اطلاعات، چهارشنبه 29/6/91/، ش ۲۵۴۰۶ ص ۶).

از بیکینی تا دماوند؛ خاستگاه مادهای نیرومند

در آثار آشوری مربوط به سده ی نهم پیش از میلاد از مادها یاد شده است و آنان را قبیله های پراکنده یی می خوانند، که دارای سازمان دولتی واحد نمی باشند. در اواسط سده هشتم پیش از میلاد (۷۲۷ پیش از میلاد، سال لشکر کشی تیگلت – پیلسر سوم شاه آشور علیه مادها) در کتیبه های میخی، بسیاری از قبیله هایی نام برده شده اند، که نزدیک مرز آشور مستقر بوده، در واقع حصار و حریم خارجی آن کشور را تشکیل  می دادند. مهم ترین این قبایل همانا قبایل نیرومند و قدرتمند مادها بودند.

قبیله های مزبور در مشرق و نقاط کوهستانی که نسبتاً از مرزهای آشور دور بوده سکونت داشتند و مرکزشان بیکینی (دماوند؟) در شمال خاوری تهران کنوبی بوده. در قرن هشتم پیش از میلاد در رأس «مادهای نیرومند» عده ی کثیری پیشوایان یا روسای قبیله ها قرار داشتند. (تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده ی هجدهم میلادی نوشته ی: ن. و پیکولوسکایا، آ. یو. یاکوبوسکی، ای . پ. پطروشفسکی، آ. .م. بلنیتسکی، ل. و. استرویوا، ترجمه ی: کریم کشاورز، ناشر: انتشارات پیام، چاپ چهارم، زمستان ۱۳۵۴، ص11 سرزمین ماد.)

«سلاطین» آشور در سالنامه های خود فاتحانه اعلام می کنند، که آنان به نواحی یی وارد شده اند که هیچ یک از اسلاف آنان نتوانسته بود دست یابد. مکرر ذکر کوه بیکنی به میان آمده و آن همان کوه دماوند نزدیک تهران است و هم چنین صحرای نمک، ناحیه یی که در جنوب شهر مذکور ممتد است. ذکر شده است.» (ایران از آغاز تا اسلام، تالیف: ر. گیرشمن، ترجمه ی: محمد معین، ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت  87.)

« تیکلات – پیلسر سوم چند سفر جنگی نیز به ناحیه ی زاگرس کرد. سالنامه های وی بار دیگر نام امیران ایرانی و هم چنین حکام آسیایی یا قفقازی را یاد می کند، سپاهیان او غنایم بسیار به دست آوردند، یکی از شهرهای تسخیر شده به تنهایی ده تن لاجور تحویل داد(؟). سپس پادشاه مذکور جنگ را به میان مادها در شمال غربی همدان کشانید، پارسوا در زمره ی   نواحی یی است که اسم برده شده است. پادشاه آشور خود را به کوه بیکنی یا دماوند و کناره های کویر نمک رسانید.