دماوندنامه: واژگان پنهان در قله‌ها

دماوندنامه

پتشخوارگر

دماوندنامه پدشخوارگر. پذشخوارگر. فَدَشخوارگر (مجمع التواریخ) فدشوارگر (نامه ی تَنِسر از تاریخ طبرستان و رویان) نام سلسله جبالی از دره ی خوار تا سوادکوه و دماوند و سلسله ی البرز تا رودبار قزوین. صاحب مجمع التواریخ و القصص مؤلف به سال ۵۲۰ هجری قمری چنین آورده است که «او (کسری نوشیروان) را لقب فدَشخوارگر شاه گفتندی به روزگار پدرش، زیرا که او پادشاه طبرستان بود و فدشخوار نام کوه و دشت باشد و گر، نام پشت ها»

اسم در غالب از نسخ برشوارگر و فرشوارگر آمده، که تحریفی است از کلمه ی پدشوارگر با فدشوارگر و اصل آن چنان که آورده ایم پدَشخوارگر یا یَتَشخوارگر بوده است. سلسله جبال مذکور در دوره ی ساسانی به همین نام معروف بوده و در کارنامه ی اردشیر بابکان به همین نحو مذکور است. (لغت نامه ی دهخدا)

پادشاه آشور در دماوندنامه

  تیکلات پیلسر سوم

پتر کلوک:

مدیر تدارکات. کارل گراتسل، دکتر، مؤلف کتاب دماوند بلندترین کوه ایران.

پخت تخم مرغ در آب گرم: در عرض ۱۰ دقیقه تخم مرغ نیم پخته شد. ← دورزنی دماوند

پدشخوارگر و دماوندنامه

در رساله، پهلوی شهرستان های ایران آمده است: «بیست و یک شهرستانی که در پدشخوارگر ساخته شده است یا ارمابیل ساخته است و یا به فرمان ارمابیل آن کوه یاران ساخته اند، که از دست ضحاک، کوه (کوهستان ها) را بر فرمانروایی در اختیار گرفتند. کوه یاران هفت باشند: و سیمگان دمباوند، نهاوند، بیستورن، دینور، موسرگان، بلوچان و مرنجان.»

کوه یار به معنی کوه داران، بصورت تحت اللفظی به معنی دارنده ی کوه، اقامت کننده در کوه است. به روایت طبری: «فریدون» هفت کوه یار یعنی سرپرست کوهستان و دنباوند و جاهای دیگر را به ترتیبی همانند تملیک به آن ها سپرده از این روایت تصور می شود کوه یاران در نواحی کوهستانی که یکی از آن ها ناحیه ی دماوند بوده حکومت داشته اند.

صادق هدایت در پاورقی به این نکته اشاره دارد که نام مسمغان در رساله ی پهلوی، شاید تحریف شده ی نام وسیمگان باشد و مسمغان از این لغت آمده باشد، همان طور که نام هایی چون بیستون  و تحریف ویستون بختون بهستان و بغستان است به فرس قدیم باغستان هم آمده است. بر این اساس پس نام «وَسی» همان «مَسی» و «مگان» همان «مُغان» باشد. البته وسیمگان را از خاندان کاوسگان می دانند.

فوستوس بیزانسی، اسم سرداری را ذکر می کند بنام «دماوند» که از خانواده وسگان بوده است. این خانواده را از خاندان قارن دوره ی اشکانی می دانند. (تاریخ دماوند و آثار تاریخی آن، اداره ی فرهنگ و ارشاد اسلامی دماوند، ۱۳۸۱، نوشته ی: مسعود نصرتی، ناشر: انتشارات فیض کاشانی ص ۱۰۸).

پرشیب ترین قله ی آتش فشان جهان

بنجامین نخستین سفیر ایالات متحده ی آمریکا در سفرنامه ی خود آورده است: «با محاسبات ریاضی به این نتیجه رسیدیم، که زاویه ی مخروط دماوند ۳۶ درجه است و بدین ترتیب شیب قله ی آن، از تمام قلل آتش فشانی جهان زیادتر است.»

بنجامین در زمستان سال ۱۸۸۲ میلادی با کشتی عازم ایران شد و تا سال ۱۸۸۵ در ایران به سر برد.

 پرندگان در دماوند

در دره و دشت لار، انواع پرندگان وجود دارند که مهمترین شان عبارتند از: قراقوش، کبک دری، زاغچه، کلاغ، هدهد و پرستو که به طور فصلی کم و بیش پیدا می شوند، ولی از عجایب این که گنجشک معمولی در دره ی لار مشاهده نمی گردد، دو نوع پرنده هم که از آن شاید بتوان به استثناء نام برد در لار زندگی می کنند، یکی نوعی مرغ کوچک سینه قرمز است که بسیار خوب می خواند و در جای دیگر دیده نشده، دیگر کبک دری، بزرگ درباره این کیک جالب مطلبی داریم از کتاب مازندران عباس شایان به شرح زیر:

«کبک دری که جثه ی آن به درشتی غاز و بوقلمون است در کوه های اطراف نمارستاق، تترستاق و لار و هر کوه بلندی که در کوهستان های مازندران باشد وجود دارد که به فراوانی رمه ی گوسفند دیده می شوند. چون همیشه در قله های بلند زیست می نمایند شکار آن ها به زحمت و سختی شکار حیوانات بزرگ است.»

پرنده ی بزرگ، به کوه دباوند: ← طیر کبیر به دباوند

پژوهشکده ی دماوندشناسی

 در آذرماه سال ۱۳۸۹ در جریان نشست های مقدماتی انجمن کوه نوردان ایران و انجمن دوستداران دماوند کوه برای اجرای برنامه های روز جهانی کوهستان بیستم (آذر ماه برابر با یازدهم سپتامبر) فکر سازماندهی یک مرکز برای گردآوری اطلاعات زیست محیطی، جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی حوزه ی دماوند و هم چنین برای انجام کارهای پژوهشی با هدف معرفی و حفظ محیط زیست دماوند شکل گرفت.

انجمن های یاد شده ضمن برگزاری جلسه های پرشمار داخلی، نشست های مشترکی را با شماری از استادان دانشگاهها و فعالان محیط زیست و چند تن از کارشناسان مسئول در بخشهای دولتی منابع طبیعی و محیط زیست برگزار کردند که با همکاری دانشگاه پیام نور شهرستان رینه در روز هفدهم تیرماه سال ۱۳۹۰ در جریان برگزاری همایش «روز ملی دماوند» به اعلام تشکیل پژوهشکده ی دماوند شناسی در این دانشگاه انجامید. (عباس محمدی)

پست ونزوئلا و چاپ تمبر قله ی دماوند

مادرید. خبرگزاری جمهوری اسلامیو شرکت پست ونزوئلا، تمبر «قله ی دماوند» را در این کشور آمریکای جنوبی کند. چاپ و منتشر می کنند. «اوا ماریسول اسکالونا» رییس شرکت پست ونزوئلا گفت که این اقدام در چارچوب قرارداد انتشار تمبر مشترک بین این کشور و ایران صورت می گیرد. قرارداد مذبور را اسکالونا و مجری تمبر مشترک شرکت پست ایران در ونزوئلا با حضور سفیر کشورمان در کاراکاس به امضاء رساندند.

اسکالونا اضافه کرد: بر اساس این قرارداد تمبر« قله ی بولیوار» ونزوئلا نیز در ایران به چاپ می رسد. به گفته ی رییس شرکت پست ونزوئلا، چاپ تمبر مشترک با ایران اولین تجربه ی کاراکاس در این زمینه است. ایران تاکنون قراردادهایی برای چاپ تمبر مشترک با روسیه ،چین هند و برزیل به امضاء  رسانده است.

سفیر ایران در کاراکاس نیز گفت که چاپ این تمبر مشترک به معرفی بیشتر کشورمان در جامعه ی ونزوئلا کمک می کند. وی اظهار داشت که بر اساس قرارداد مزبور تمبرهای «قله ی دماوند» و «قله بولیوار» به طور هم زمان در بهار سال 1383 در دو کشور انتشار خواهد یافت. (ضمیمه ی روزنامه اطلاعات دوشنبه 29/10/1382، ش ۲۲۹۷۴ ص ۶).

پسر امیر کا و  دماوندنامه

فردی به نام (پسر امیر کا) بین سال های ۳۶۷ و ۴۰۳ هجری قمری (۳۵۶ تا ۳۹۱ خورشیدی) در زمان سلطنت قابوس شمس المعالی به قله ی دماوند صعود کرده است. بهاءالدین محمد ابن حسن اسفندیار کاتب، صاحب کتاب مرجع (تاریخ طبرستان) در سال ۶۱۳ هجری قمری برابر با ۵۹۵ هجری خورشیدی در صفحه ۸۲ و ۸۳ کتاب خود چنین آورده است.

«عجایب طبرستان یکی کوه دماوند است که از دیه اسک تا قله دو روز شوند، و می گویند کبریب اصحاب کیمیا، می شاید یافت و در عهد قابوس شمس المعالی (یزدادی) آورده است که جوانی بود (پسر امیرکا) خوانندی، آن جا کبریت احمر به دست آورد و زر می کرد تا پادشاه را معلوم شد بگریخت.» (تاریخ طبرستان به تصحیح عباس اقبال استاد دانشگاه، انتشارات پدیده «خاور» آبان ماه سال1366 چاپ دوم.

پشیان: نامی دیگر برای شهر دماوند دماوند. دماوند شهر و کوه اسطوره یی.

پناهگاه بارگاه سوم دماوند

روز سیزدهم شهریور ماه سال ۱۳۴۶ پناهگاه جنوبی دماوند در ارتفاع ۴۱۰۰ متری به وسیله فدراسیون کوه نوردی به صورت پیش ساخته آماده شد که توسط کوه نوردان پر تلاش گروه کوه نوردی کاوه نصب و آماده بهره برداری شد.

پناهگاه تخت فریدون

در کمرکش سترگ جناح یال شمال شرقی پناهگاه تخت فریدون بر فراز خاکهای زرد رنگ یال در ارتفاع تقریبی ۴۴۰۰ متری توسط گروهی از کوه نوردان سخت کوش دانشکده فنی در سال ۱۳۵۵ ساخته شد. تمامی مصالح ساختمان این بنای سنگی با تلاش وصف ناشدنی توسط کوه نوردان به این ارتفاع منتقل شده است.

این پناهگاه به یاد بود دو نفر از کوه نوردان (مستوفی و رضوان) این دانشکده در محل و موقعیتی بی نظیر بنا گردیده است. پناهگاه دو طبقه و با گنجایش نسبتاً زیادی بنا شده است. کوه نوردان در زمستان و تابستان با یک اقامت کوتاه در این پناهگاه می توانند به قله دماوند از مسیر یال تخت فریدون (شمال شرقی) صعود نمایند.

آب مصرفی پناهگاه از چشمه کوچکی در جناح شمالی این یال است. پناهگاه تخت فریدون را باید از جمله آخرین نقاط برای خروج از مسیر دره ی یخار بجز مسیر مستقیم آن بحساب آورد. (دماوند یال هایش گردآورنده محمود نظریان (افغان) مؤلف علی مقیم، ناشر: انتشارات صدریه، ص ۹۰)

پناهگاه سیمرغ 

در بهمن ماه سال ۱۳۷۴ پس از ساخت پناهگاه سیمرغ بر روی یال غربی دماوند و گسترش مسیرهای صعود از طریق این جناح، حمیدرضا قیدی و همراه وی موفق به اولین صعود زمستانی یال غربی دماوند از پناهگاه سیمرغ شدند.

این پناهگاه با همت بهمن شهوندی، اعضای کانون کوه نوردان تهران، گروه کاوه و تمامی علاقه مندان به گسترش پناهگاه ها و کمک های مردمی به بهره برداری رسید.

سطح زیربنای پناهگاه با ۵۵ متر مربع در ارتفاع 4100 متری قرار دارد.

دماوندنامه | پوست بز به جای کفش کوه نوردی 

روز جمعه ۲۷ ژوئیه، ساعت ۱۲ ظهر صعود به قله ی دماوند را شروع کردیم. همگی سوار قاطر شدیم تا این حیوانات که به کوه نوردی آشنایی دارند ما را تا هر ارتفاعی از کوه دماوند که امکان داشت برسانند و بقیه ی راه را هم پیاده طی کنیم. شش نفر راهنما که پاهای خود را در پوست بز بسته بودند و چوب های بلندی در دست داشتند در معیت ما بودند.

این راهنمایان با وضع کوه و راه های آن آشنایی داشتند و یکی از آن ها مدعی بود که هفت بار با گروه های اروپایی تا قسمتی از کوه دماوند صعود کرده است. (سفری به دربار سلطان صاحبقران، نوشته ی: دکتر هنریش بروگش ترجمه ی: مهندس کردبچه، ناشر: انتشارات اطلاعات ص 239)

دماوندنامه | پوشاک و غذا

درجه ی هوا در قله ی دماوند در وسط تابستان و بین ظهر تا چهار بعد از ظهر در حدود چهار درجه سانتی گراد زیر صفر است، بنابراین باید با پوشاک زمستانی به قله صعود نمود. داشتن جعبه کمک های اولیه و لوازم آن ضرورت دارد. از نظر غذا خوردن باید صرفه جویی کرد، غذای گرمی شده باشد مناسب نیست، مربا، نان شیرینی، آب لیمو، چای و قهوه ی گرم و داشتن مقداری میوه، به ویژه سیب و کمی تنقلات از هر غذایی دیگر بهتر است. (مجله ی کوهستان، نشریه ی فدراسیون کوه نوردی کشور، ش ۱۲، ص ۴ نوشته ی تیمسار محمود صادقیان).

 پوشش گیاهی کوه دماوند

ظاهراً محدوده ی بالاتر از بخش جنگلی در بالای دماوند، اطراف قله در ارتفاعات ۴۵۰۰ متری گیاهان خاردار آسترالاگوس (Astralagus) پیدا می شوند. در پایین ارتفاعات ۲۷۰۰ – ۲۳۰۰ متری بخش مسکونی و زراعی است. در پهنای شیب پایین، در حوزه های کم عمق که به وسیله ی صخره های نوک تیز احاطه شده اند، گیاهان خوش بو و خشخاش های وحشی زیادی وجود دارد که از آن به عنوان مرتع و چراگاه مورد استفاده روستائیان گله دار قرار می گیرد. مخصوصاً برای چادر نشینانی که از دشت ورامین با نام هداوند و یا از گرمسار و سمنان می آیند که چادر هایشان را در ارتفاعات ۳۲۰۰ متری قرار می دهند.

در شیب های شمالی گله های گالش و بره های آمل، به چرا می پردازند با این که بادهای سختی در این کوه می وزد اما امکان جمع شدن برف در هر فصلی وجود دارد. از اوایل مرداد ماه یخچال های طبیعی و مناطق برفی در ۵۰۰۰ متری پوشیده از برف های یخی است.

تا ارتفاع ۱۵۰۰ متری انبوه باغ ها و زمین های پوشیده از درختان بلند دیده می شود. اما با افزودن ارتفاع در ۲۵۰۰ متری، گذشته از باغ ها و مزارعی که در اطراف رودها و چشمه ها و خصوصاً در قسمت های شمالی و شمال شرقی وجود دارد، درختچه ها و گیاهان کوتاه قد استپی نیز دیده می شود. این نوع پوشش در دامنه های غربی و جنوبی قابل مشاهده است. در قسمت های شرقی و شمال شرقی پوشش گیاهی همراه با علف زارها و مراتع سبز دیده می شود.

برخی از گیاهان این منطقه عبارتند از: خشخاش، کنگر، گون، آویشن، شنگ، گلپر، پیازچه ی کوهی، پنیرک، پونه، بومادران بنفشه و پروسیاووشان. (Hourcade: 1993, P628) (کتاب دماوند، خاستگاه اساطیری ایران زمین، نوشته ی: مسعود نصرتی، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دماوند، ناشر: فیض کاشانی، چاپ سال ۱۳۸۱، ص ۲۰)

پوکه ی معدنی: هم اینک روزانه بیش از پانصد کامیون معادل هشت هزار متر مکعب، پوکه ی معدنی از بدنه قله دماوند برداشت می شود.