پناهگاه حیات وحش دره انجیر

پناهگاه حیات وحش دره انجیر

در استان یزد با مساحتی برابر با 76،156 کیلومتر مربع در حاشیه ی کویر نمک در محدوده ی  ایران مرکزی قرار گرفته است که به دلیل وجود اختلاف ارتفاعبسیار زیاددر محدوده ی بسیار کم که از ارتفاع شیرکوه تا کویرهای نمکی سیاه کوه و دره انجیر باعث ایجاد یک تنوع زیستی بسیار غنی و خوبی در این استان شده است.

شهرستان اردکان با وسعت 23،578  کیلومتر مربع به عنوان بزرگ ترین شهرستان استان یزد و با ارتفاع متوسط حدود 1،230 متر از سطح دریا به سه منطقه تحت مدیریت، شامل پارک ملی سیاه کوه، منطقه ی حفاظت شده ی سیاه کوه، پناهگاه حیات وحش دره انجیر به عنوان زیستگاه های شاخص برای گونه های در معرض خطر انقراض به خصوص یوزپلنگ آسیایی قلمداد  می شود.

سیمای طبیعی پناهگاه حیات وحش دره انجیر (  آخرین سنگرگاه یوزپلنگ آسیایی در یزد ):

پناهگاه حیات وحش دره انجیر از نظر ژئومورفولوژیکی در برگیرنده واحدهای کوهستانهای تپه ماهوری و نهشته های آبرفتی است و دانه های واحدکوهستان و تپه ماهورها تماماً از نوع دامنه های نامنظم هستند. ارتفاعات عمده منطقه شامل کوه دره انجیر، کوه چاه جوله، کوه نی باز، کوه ساغند، کوه سبوسی ( کلوت سیاه ) می باشد؛دامنه تغییرات ارتفاعی 1460 متر است که کمترین ارتفاع 830 متر مربوط به کویر الله گلی و بیشترین ارتفاع 2293 متر مربوط به کوه چاجوله می باشد.

در یک نگاه کلی پناهگاه حیات وحش دره انجیر دارای سه کله ی ارتفاعی نسبتاٌ مجزاست که توسط دشت هایی با پوشش گیاهی نسبتاٌ ضعیف به هم متصل شده اند.مجموعه ارتفاعات پناهگاه حیات وحش دره انجیر به دلیل پیچیدگی های نسبتاٌ زیاد و دره های متعدد و پناهگاه های امن، زیستگاه های مناسبی برای گونه های جانوری می باشد که به اسم هزار دره نیز معروف است و ارتفاعات بزوا به لحاظ پتانسیل رویشی از وضعیت بهتره برخوردار می باشد.

همچنین ارتفاعات نی باز نیز دارای پیچیدگی های کمتر و در امتداد جاده یزد-طبس از محدوده کج لنگی شروع و تا روستای ساغند ادامه می یابد. به جز مجتمع صنعتی و معدنی چادرملو در محدوده های کوهستانی، اَشکال مختلف حضور انسان   ناچیز و مزرعه و سکونتگاه خاصی در منطقه دیده نمی شود. لیکن در زیستگاه های دَشتی، عبور  جاده ی آسفالته یزد –  طبس و نیز جاده ی اختصاصی و خط آهن چادرملو تا حدودی رفت و آمد انسان در منطقه را موجب شده و خواه ناخواه بر سیمای طبیعی و ارزش های اکولوژیک این زیستگاه تأثیر منفی گذاشته است.

تاریخچه

پناهگاه حیات وحش دره انجیر – نی باز به دلیل دارا بودن ارزش های مختلف محیط زیستی و به منظور حفظ حراست از حیاط وحش، پوشش گیاهی و  تامین امنیت و برای بقا و ازدیاد جمعیت های جانوری و … از سال 1367با عنوان منطقه شکار ممنوع دره انجیر، آویز، باجگان و با وسعتی در حدود 700،000 هکتار در محدوده شهرستان های اردکان و بافق آگهی رسمی شدو در سال 1375 بخش هایی از منطقه که از قابلیت های بالایی برخوردار بود به عنوان منطقه حفاظت شده کوه بافق واقع در شهرستان بافق به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست رسید.

و مابقی عرصه بر اساس قابلیت های اکولوژیکی با حذف و الحاق بخش هایی از مناطق اطراف در تاریخ 1381/03/21 با وسعت  حدوداً 180/000 هکتار به عنوان پناهگاه حیات وحش دره انجیر در زمره مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.

موقعیت جغرافیایی

پناهگاه حیات وحش دره انجیر  از نظر تقسیمات کشوری در استان یزد در محدوده استحفاظی شهرستان اردکان در فاصله 25 کیلومتری شرق مرکز بخش خرانق واقع شده و مساحت آن در حدود 180/000 هکتار می باشد.

مهمترین مسیر جهت دسترسی به پناهگاه حیات وحش دره انجیر جاده اصلی یزد – طبس و جاده اختصاصی چادرملو – ساغند و خرانق است. به دلیل عدم وجود روستا ها  و مزارع در این منطقه، راه های خاکی زیادی در داخل منطقه وجود ندارد و در قسمت جنوب منطقه در سمت کویر دره انجیر خط آهن چادرملو قرار دارد.

حیاط وحش منطقه

زیستگاه های متنوع از نوع کوهستان، تپه ماهور و دشت، شرایط مناسبی را جهت زیست بسیاری از گونه های حیات وحش مرکزی کشور در پناه گاه حیات وحش دره انجیر فراهم گردیده است به طوری که این منطقه چه از لحاظ شرایط زیستگاهی مناسب و تعداد جمعیت، یکی از مهم ترین زیستگاه های یوزپلنگ آسیایی کشور محسوب می شود. به طوری که در استان به عنوان زیستگاه مادر و اصلی یوزپلنگ آسیایی می باشد.

بقا و حفظ نسل یوزپلنگ آسیایی  در استان یزد به وجود اشکال خاص توپوگرافی و تنوع طعام این گونه ی با ارزش در این منطقه بستگی دارد. مجموعه ارتفاعات منطقه و دشت های فی ما بین مأمن مناسبی را برای گونه های قوچ و میش، کل و بز، جبیر، خرگوش فراهم آورده است.

وجود این اشکال توپوگرافی به همراه دست نخوردگی نسبی ارتفاعات دره انجیر و نی باز و بخش هایی از بزوا موجب احیای جمعیت های گونه های ارزشمند حیات وحش به ویژه قوچ و میش و جبیر در منطقه شده و پیامد آن سایر حلقه های زنجیره ی غذایی به ویژه گوشتخوارانی چون یوزپلنگ شده که زیستگاه دره انجیر را به عنوان اصلی ترین زیستگاه این گونه قلمداد نموده است.

زیستگاه های دشتی پناهگاه تقریباََ فاقد منابع آبی و دارای پوشش گیاهی ضعیفی از رستنی های بیابانی هستند لیکن زیستگاه گونه هایی نظیر جبیر و خرگوش و خزندگانی نظیر خاردم ایرانی و پرندگانی نظیر زاغ بور ، هوبره، باقرقره شکم سیاه و … با این زیستگاه ها سازگاری یافته اند.

حتماََ این زیستگاه گذرگاه بسیاری از گونه های گوشتخوار نظیر کاراکال ، گربه ی شنی، گربه ی وحشی ، یوزپلنگ و … را تشکیل می دهد.

پستانداران پناهگاه حیات وحش دره انجیر

یوزپلنگ ، کَل و بز ، قوچ و میش ، جبیر ، روباه شنی ، روباه معمولی ، شاه روباه ، کاراکال ، گربه ی شنی ، گربه ی وحشی ، خرگوش ، تشی ، خارپشت ، شغال و گرگ از پستانداران پناهگاه حیات وحش دره انجیر  می باشند.

خزندگان منطقه

سوسمار خاردم ایرانی ، بزمجه بیابانی ، آگامای سروزغی خاکستری ، آگامای استپی ، سوسمار بیابانی دم دراز ایرانی ، سوسمار خاردم ایرانی ، مار شاخدار  و لاک پشت مهمیزدار از جمله خزندگان پناهگاه حیات وحش دره انجیر می باشند.

پرندگان

در خصوص فون پرندگان پناهگاه حیات وحش دره انجیر با توجه به شرایط زیستی حاکم بر منطقه ، مشتمل بر گونه های بیابانی و کویری است و این منطقه زیستگاه نابی برای زیست و زادآوری گونه هایی نظیر هوبره ، زاغ بور ، باقرقره شکم سیاه ، کبوتر چاهی ، کلاغ نوک سرخ ، کلاغ ابلق ،  سنگ چشم ، باقرقره گندمی ، چکاوک بیابانی ، چلچله بیابانی ، کبک و تیهو و پرندگان شکاری شامل دلیجه ، سارگپه ها ، عقاب دشتی ، بالابان ، شاهین و عقاب مارخور و  …. می باشد.

پوشش گیاهی

پناهگاه حیات وحش دره انجیر تحت تاثیر شرایط سخت و خشک کویری و عوامل نامساعد محیطی فلات مرکزی ایران قرار دارد. رستنی های منطقه عمدتاََ عناصر رویش ایران – تورانی است که به دو بخش کوهستانی و بیابانی مجزا شده است ، بخش کوهستانی آن هر چند به طور عام فاقد پوشش گیاهی است ولی در پاره ای نقاط از جمله بستر آبراهه های کوهستانی و یا شکاف سنگها که اسکان تجمع خاک و تمرکز هرز آب ها را فراهم نموده اند گونه های درختی از جمله بَنه ، بادام کوهی و انجیر به چشم می خورد.

گونه های گیاهی بوته ای و علف ها از جمله آویشن و انواع گون ها  نیز در شکاف ها دیده می شود و پوشش گیاهی منطقه به دلیل محدود بودن دام اهلی و مراکز تجمع انسانی شرایط طبیعی مطلوبی دارد که مهمترین گونه ها مثل کاروان کش ، کلاه درمنه ، گون درختچه ای ، وشا ، سگ دندان خاردار ، شور یزدی ، آویشن شیرازی ، درمنه دشتی ، کوهی ، بنه ، دشتی ، قیچ ، گون ، بهوه شور ، اسکنبیل کرمانی ، پرند ، چوبک ، گز ، اشنان ، ارمک  بیابانی ، درمنه کوهی ، بادام کوهی و غیره را می توان نام برد.

منابع آبی

با عنایت به اقلیم منطقه و موقعیت جغرافیایی آن هیچ رودخانه ی دائمی در پناهگاه حیات وحش دره انجیر وجود ندارد.منابع آبی اغلب شور و یا لب شور و تعداد معدودی دارای آب شیرین می باشند و عمدتاََ شامل چاه چشمه و سنگ آب ها هستند که نقش بسزایی در تامین آب مورد نیاز حیات وحش منطقه دارند.

از جمله چشمه های مهم منطقه می توان چشمه های هومینو ، سورک ، خوشومی ، چاه سر خو ، چاه شور و کج لنگی ، نی باز ، ریزاب احمد، چاه میلو  و چشمه آب سوراخ و ریزاب چاه حیدر ، چشمه های یاقوخی مایو ، آب رضایی ، چاه جوله و بوزوآ را نام برد. وجود سنگ آب ها به ویژه در سال های پر باران برای بقا و زیست وحوش از اهمیت زیادی برخوردار است.  از مهمترین سنگ آب های منطقه می توان به سنگ آب بلوچی ، سنگ آب ریگی ، سنگ آب کوه ساغند اشاره کرد.